K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

5.4-jadvaI
Qurilish ishlari haqiqiy tannarxi va uni reja (normativ) tannarxdan chetlanishi hisobi kalkulyatsion kartochkasi

jY«	Xarajat moddasi	Reja (normativ) bo'yieha	llaqiqatda	Chetlanish (+.-)
I.	Material xarajatlari	35300000	35750000	450000
2.	Ish hai|i xarajatlari	25000000	24650000	-350000
3.	Ijtimiy sug'urta	6250000	6162500	-87500
4.	Amortizatsiya ajratmalari	1600000	1475500	-124500
5.	Yordamchi ishlab ehiqarisli xarajatlari	6100000	5460000	-640000
6.	Umumishlab chiqarish xarajatlari	5750000	5402000	-348000
7.	.lami tannarx	80000000	78900000	-1100000
8.	Shartnoina qivinati	120000000	120000000	0
9.	Shundan QQS	20000000	20000000	0
10.	Valpi fovda	20000000	21100000	1100000
11.	Davr xarajatlari	8000000	8600000	600000
12.	Qurilishga doir soliqgacha foyda summasi	12000000	12500000	500000

Kalkulyatsion kartochkaning alohida ustunchalarida xaraj at moddalari bo‘yicha ularning reja yoki normativ miqdori hamda yuz bergan chetlanishlar ko‘rsatiladi. Kartochkama’lumotlari qurilish ishi xarajatlarini qaydarajadato‘g‘ri rejalashtirilganligi yoki ularbo‘yichanormativlaming to‘g‘ri belgilanganligiga baho berishga, reja yoki normativlardan chetlanishlaming sabablari, aybdorlari va boshqajihatlarini aniqlashga, shuningdek tegishli boshqaruv qarorlarini qabul qilishga imkon beradi.

Jarayonli usul qurilish ishlarini tashkil qiluvchi ma’lumjamyonlar, chunonchi loyihalashtirish, qurishgatayyorlash, obyektni qurish, jihozlami o‘matish, sinash vatopshirishkabijarayonlartannarxini aniqlashdaqo‘llaniladi. Har birjarayonga ketgan haqiqiy sarf-xarajatlarmajmuasi iming haqiqiy tannarxini tashkil etadi. Ushbu haqiqiy tannarx summasi keyingi jarayon uchun tugallanmagan qurilish qiymati bo‘lib hisoblanadi. Qurilish ishlarini buyurtmachilargajarayonlar bo‘yichatopshirishpudratshartnomalaridako‘zdatutilganhollardatugallangan jamyonning haqiqiy tannarxi buyurtmali usulda keltirilgan tartibda kalkulyatsiya qilinadi. Ushbu kalkulyatsiya ma’lumotlari topshirilganjarayon qiymatini sotish tannarxi sifatida hisobga olish uchun asos bo‘ lib hisoblanadi.
Hissali usul (yoki tugallanish foizi usuli) pudrat shartnomalarigako‘ra qurilish ishlarini buyurtmachilarga tugallanish foiziga ko‘ra topshirish ko‘zda tutilganda qollaniladi. Qurilishning tugallanish foizi hisobot oyining oxirida jami haqiqatdaketgan sarf-xarajatlami qurilish ishlarining smetatannarxiga bo‘lish va 100 foizga ko‘paytirish orqali topiladi. Ushbu hisob-kitob asosidatopilgan qurilish ishlarining haqiqiy tannarxi buyurtmachilarga topshirilgan ishlaming tannarxi (sotish tannarxi) sifatida hisobga olinadi.
Tayanch iboralar
Qurilish ishlari tannarxi - bu qurilish tashkilotlarida pudrat shartnomalariga ko‘ra bajarilgan qurilish ishlariga sarflangan asosiy ishlab chiqarish xarajatlari majmuasi.
Qurilish ishlarining reja tannarxi kalkulyatsiyasi - bu qurilish ishlariga sarflanadigan asosiy ishlab chiqarish xarajatlari asosida ulaming reja tannarxini aniqlash.
Qurilish ishlarining haqiqiy tannarxi kalkulyatsiyasi - qurilish ishlariga haqiqatda sarflangan asosiy ishlab chiqarish xarajatlari asosida ulaming haqiqiy tannarxini aniqlash.
Buyurtmali usul - haqiqiy tannarxni bajarilgan har bir qurilish ishi (buyurtma) uchun aniqlash usuli.
Jarayonli usul - qurilish ishlarini tashkil qiluvchi ma’lum jarayonlar, chunonchi loyihalashtirish, qurishgatayyorlash, obyektni qurish, jihozlami o‘matish, sinash va topshirish kabi jarayonlar haqiqiy tannarxini aniqlash usuli.
Hissali usul (yoki tugallanish foizi usuli) - pudrat shartnomalariga ko‘ra qurilish ishlarini buyurtmachilarga tugallanish foiziga ko‘ra topshirishdagi haqiqiy tannarxini aniqlash usuli.
Kalkulyatsion kartochka - qurilish ishlarining reja (normativ) va haqiqiy tannarxini tashkil qiluvchi xarajat moddalari hamda ular bo‘yicha yuz bergan chetlanishlami o‘zida ifodalovchi hisob registri.
Nazorat uchun test savol-javoblari

1. 
   Qurilish tashkilotlarida asosiy ishlab chiqarish xarajatlariga kirmaydi:
   

1. 
   brigada a’zolariga hisoblangan ish haqi;
   
2. 
   sarflangan material xarajatlari;
   

v) loyihalashtirish xarajatlari;
g) hisob xodimlariga hisoblangan ish haqi.

2. 
   Qurilish tashkilotlarida bilvosita xarajatlarga kiradi:
   

1. 
   ma’muriy-boshqaruv xodimlarigahisoblangan ish haqi;
   
2. 
   bosh injenerga hisoblangan safar xarajatlari; v) qurilish mashinalarini saqlash xarajatlari;
   

g) yuqoridagilaming barchasi.

3. 
   Qurilish tashkilotlarida asosiy ishlab chiqarish xarajatlari hisobga olinadi:
   

1. 
   3190 schotda;
   
2. 
   2010 schotda; v) 2310 schotda; g) 2510 schotda.
   

4. 
   Tugallangan qurilish ishining haqiqiy tannarxi:
   

1. 
   ma’muriy-boshqaruv xarajatlarini o‘z ichiga oladi;
   
2. 
   haqiqatda ketgan ishlab chiqarish xarajatlaridir; v) umumishlab chiqarish xarajatlaridan iborat;
   

g) yuqorida keltirilgan barcha xarajatlardan iborat.

5. 
   Qurilish ishlari tannarxining tahliliy hisobi:
   

1. 
   qurilish tashkiloti bo‘yicha yaxlit yuritiladi;
   
2. 
   har bir qurilish ishi bo‘yicha yuritiladi; v) yuritilmaydi;
   

g)jami qurilish ishlari bo‘yichabosh kitobda yuritiladi.

6. 
   Yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari:
   

1. 
   2010 schotda hisobga olinadi;
   
2. 
   qurilish ishlari tannarxigakiritiladi; v) 2510 schotda hisobga olinadi;
   

g) hisobga olinmaydi.

7. 
   Umumishlab chiqarish xarajatlari:
   

1. 
   2010 schotda hisobga olinadi;
   
2. 
   taqsimlanadi va qurilish ishlari tannarxiga kiritiladi; v) 2310 schotda hisobga olinadi;
   

g) 3190 schotda hisobga olinadi.

8. 
   Qurilish ishlari tannarxini kalkulyatsiya qilishdan maqsad:
   

1. 
   davr xarajatlarini chegaralash;
   
2. 
   talon-tarojlikka yo‘l qo‘ymaslik; v) sotish tannarxini real hisoblash;
   

g) soliqni yashirish yo‘lini izlab topish.

9. 
   Qurilish ishlari tannarxini kalkulyatsiya qilishning buyurtmali usulidatannarx:
   

1. 
   jami tashkilot bo‘yichatopiIadi;
   
2. 
   har bir buyurtma bo‘yicha topiladi;
   

v) har bir jarayon bo‘yicha topiladi;
g) topilmaydi

10. 
    Buyurtmachiga topshirilgan qurilish ishining haqiqiy tannarxiga buxgalteriya yozuvi beriladi:
    

1. 
   Debet 2010 Kredit 2310
   
2. 
   Debet 3190 Kredit 2010;
   

v) Debet 9130 Kredit 2010;
g) Debet 9030 Kredit 2010.
Adabiyotlar ro‘yxati

1. 
   Karimov I.A. Asosiy vazifamiz - vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonliginiyanadayuksaltirish.-T.: 0‘zbekiston, 2010.
   
2. 
   Karimov I.A. Barcha reja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi. “Norma” iqtisodiy-huquqiy ro‘znoma №3 (288) 25 - yanvar 2011 yil.
   
3. 
   0‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi. -T.: «Iqtisodiyot va huquq dunyosi» nashriyot uyi, 2008.
   
4. 
   «Mahsulot(ish, xizmat)larni ishlab chiqish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risidaNizom». 0‘zR VMning 1999-yiI 5-fevraldagi 54-son qarori bilan tasdiqlangan.
   
5. 
   BHMS № 21 «Xo‘jalikyurituvchi subyektlamingmoliyaviy-xo‘jalik faoliyati buxgalteriya hisobi schotlar rejasi va uni qoMIash bo‘yicha yo‘riqnoma». 0‘zR. AV tomonidan 2002-yil 23-oktabrda ro‘yxatga olingan, № 1181.
   
6. 
   Bobojonov O., Jumaniyazov K. Moliyaviy hisob. - T.: «Moliya»,