K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

Avtotransport korxonalarida ATVlar asosan sotib olish, bepul olish, ta’sischilar badali sifatida kiritish evaziga ko‘payadi.
ATVlami sotib olinishi buxgalteriya hisobida tasdiqlovchi boshlang‘ich hujjatlar asosida quyidagi yozuvlar bilan aks ettiriladi (18.2-jadval).
ATVlami boshqa yuridik va j ismoniy shaxslardan bepul olinishi tuzilgan shartnoma shartlariga ko‘ra va schot-fakturalar asosida avtotransport korxonasi balansiga kirim qilinadi. Buxgalteriya hisobida ushbu operatsiyaga quyidagicha yozuv qilinadi:
Debet_0160_«Transport_vositalari»;_Kredit_8530_«Bepul_olingan_mulb>.'>Debet 0160 «Transport vositalari»;
Kredit 8530 «Bepul olingan mulb>.
Avtotransport korxonalarida, chunonchi, mas’uliyati cheklangan jamiyatlarda, xususiy korxonalarda ATVlar ta’sischilar tomonidan ulaming badallari evazi hisobidan ham shakllantirilishi mumkin. Ta’sischilar tomonidan korxona balansiga kiritilganATV qiymatiga ta’sis shartnomasi, baholar kelishuvi bayonnomasi, schot-fakturalar asosida quyidagicha yozuvqilinadi:
Debet 0160 «Transport vositalari»;
Kredit 4610 «Ta’sischilaming ustav kapitaliga badallari bo‘yicha qarzi».

2. 
   jadval
   

ATVlaming sotib olinishini schotlarda aks ettirish

№	Operatsiyaning mazmuni	Siimma	Debet schot	Kredit schot	Asos bo'luvchi hujjat
i.	ATV ning sotib olish bahosidagi qiymatiga (QQS bilan birga)	15000000	0830	6010	Schot-faktura, bojxona yuk deklarasivasi (BYUD)
	ATV bo^lyicha bojxona to'lovlari summasiga	9000000	0830	6990	BYUD
3.	Sotib olishdagi vositachilik haqi summasiga	150000	0830	6990	Schot-faktura
4.	Sotib olish bo‘yicha safar xarajatlari summasiga	750000	0830	6970	Bo'nak hisoboti
5.	Transport xarajatlari summasiga	300000	0830	6990	Schot -faktura
6.	Davlat aMonazoratiga to'lovlar summasiga	15535	0830	6990	Schot-faktura
7.	Yo‘l fondiga sotib olish qiymatidan 6 foizlik to'lov summasiga	900000	0830	6530	Schot. to‘lov topshiriq- nomasi
8.	ATVni boshlang“ich qiymati bo'yicha kirimiga	38015535	0160	0830	Hisob-kitob

ATVlaming boshlang‘ich qiymati, yuqoridata’kidlab o‘tganimizdek, ular qiymatini qaytabaholash, shuningdekavtomobillami modemizasiyaqilishevaziga ko‘payishi mumkin. Avtotransport korxonalari boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlarsingariharyilningl-\'anvarholatigao‘zlariningbarchaasosiy vositalari, shujumladan ATVlami qayta baholashlari lozim. Qaytabaholash belgilangan tartibgamuvofiq indeks yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri baholash usullaridan biri bo‘yicha amalga oshiriladi. Qayta baholash korxona rahbari tomonidan tuzilgan maxsus komissiya tomonidan yoki shartnomaasosidamulknibaholashhuquqi bo‘lgan maxsus korxona tomonidan amalga oshiriladi. Qayta baholash natijalari «Qayta baholash dalolatnomasi» bilan rasmiylashtiriladi. Ushbu dalolatnomaga asosan ATVlarboshlang‘ichqiymatinioshirilishigaqimdagiyozuvbeiiladi:

Debet 0160 «Transport vositalari»;
Kredit 8510 «Mulkni qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar».
Birvaqtningo‘zidaATVlarbo‘yicha ularningjamlangan eskirishi summasini oshirilishiga quyidagicha yozuv qilinadi:
Debet 8510 «Mulkni qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar»;
Kredit 0260 «Transport vositalarining eskirishi».
8510 «Mulkni qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar» schotining krediti va debetida aks ettirilgan summalarning ijobiy farqi ATVlarni qayta baholash evaziga vujudga kelgan rezerv kapitalini bildiradi. Qayta baholash natijasida vujudga kelgan rezerv kapitali avtotransport korxonasi balansida xususiy kapital elementi sifatida aks ettiriladi.
ATVlar boshlang‘ich qiymatini modemizasiya qilish evaziga ko‘payishi maxsus «Modemizasiya qilish dalolatnomasi» asosida hisobga olinadi. Ushbu dalolatnoma maxsus komissiya tomonidan tuziladi va rahbar tomonidan tasdiqlanadi. ATVlar modemizasiyasiga ketgan barcha sarf- xarajatlar dastlab 0890 «Boshqa kapital quyilmalar» schotining debetida to‘planadi. Dalolatnoma asosida modemizasiya xarajatlari summasini ATVlaming boshlang⁴ ich qiymatiga kiritilishiga quyidagi yozuv qilinadi:
Debet 0160 «Transport vositalari»;
Kredit 0890 «Boshqa kapital qo‘yilmalar».
Avtotransport korxonalari ATVlarni shartnonfalar asosida joriy va uzoq muddatli ijaraga olishlari ham mumkin.
Joriy ijaraga (1 yilgacha muddatgacha) olingan ATVlar avtotransport korxonalari balansigakirim qilinmaydi. Bunday ATVlar balansdan tashqari 001 < Joriy muddatli ijara bo‘yicha olingan asosiy vositalar» schotining debetida hisobga olinadi. Joriy ijara muddati tugagach, ATVlar ijara bemvchiga qaytariladi. BundaochilganOOl «Joriy muddatli ijara bo‘yichaolingan asosiy vositalar» schoti kreditlanadi va shu yo‘l bilan ushbu schot yopiladi.
Uzoq muddatli ijaraga (1 yildan ko‘p muddatga) olingan ATVlar avtotransport korxonalarining balansiga kirim qilinadi va mos ravishda 0310 «Uzoq muddatli ijara shartnomasi bo‘yicha olingan asosiy vositalar» schotida hisobga olinadi. ATVlarni uzoq muddatli ijaraga olishoperatsiyalari buxgalteriya hisobida quyidagi yozuvlar bilan aks ettiriladi: