K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

Materiallar sarfiga to‘g'ri keladigan ularning xarid qiymati va hisob baholaridagi qiymati o‘rtasidagi farq summasi (Fs) quyidagicha topiladi: Fs = Ms * 0‘f / 100 %
bu yerda: Ms-materiallarchiqimininghisobbahosidagiqiymati
Misol: 1050 «Ourilish materiallari» schotining hisob bahosida qiymati oy boshiga 10000000 so ‘m, 1610 «Materiallar qiymatidagi farqlar» schotining debet qoldig 7 250000 so ‘m. Hisobot oyida kirim qilingan materiallarning qiymati (QOSsiz): (a) hisob bahosida 15000000 so‘m; (b) haqiqiy tannarxi (xarid qiymati) bo'yicha 16000000 so In. Hisobot oyida qurilishga sarflangan materiallarning hisob bahosidagi qiymati 20000000 so ‘m.
Ushbu misolda keltirilgan ma’ lumotlar bo‘yicha:

1. 
   materiallarning xarid qiymati va hisob baholaridagi qiymati o‘rtasidagi farqning o‘rtacha foizi 5 foizga teng bo‘ladi:
   

0‘f = (250000 + 1000000) / (10000000 + 15000000)* 100% = 5
О/ .
/0,

2. 
   qurilishga sarflangan materiallarga to‘g‘ri keladigan ularning xarid qiymati va hisob baholaridagi qiymati o‘rtasidagi farq summasi 1000000 so‘mga teng bo‘ladi:
   

Fs = 20000000 * 5 % / 100 % = 1000000 so‘m.
10-s qaydnomaning 2-va 3- bo‘limlarida har bir moddiy javobgar shaxs bo‘yicha materiallarning boshlang‘ich va oxirgi qoldig⁴i, shuningdek ularning kirim va chiqimi hisob baholarida aks ettiriladi. Chunonchi, bu bo‘limlarda materiallarning chiqimi ularning hisobdan chiqarilish yo‘nalishlarini ifodalovchi sintetik schotlar hamda tahliliy schotlarning aniq moddalari bo‘yicha ko‘rsatiladi. Qaydnomaning materiallar chiqimini ifoda etuvchi yig‘ma ma’lumotlari korrespondensiyalanadigan sintetik hamda tahliliy schotlar bo‘yicha 10-sjurnal-ordergao‘tkaziladi. Bujumal-orderdaqurilish ishlariga sarflangan materiallarning qiymati materiallar harakati va sarfi to‘g‘risidagi hisobotlarda (M-19 va M-29 shaklli hisobotlar) ko‘rsatilgan xarajat obyektlari bo‘yicha taqsimlab chiqiladi.
Qurilish tashkilotlarida ta’minotchilar bilan sotib olingan materiallar bo‘yicha hisob-kitoblaming sintetik va tahliliy hisobi 6-s jumal-orderda yuritiladi. Ushbu jurnal-orderga yozuvlar xronologik tarzda ta’minotchilardan olingan materiallai'ga guvohlik beruvchi schot-fakturalar asosida amalga oshiriladi.
Quril ish tashkilotlari qurilish ishlarini buyurtmachilaming o‘zlari taqdim etgan materiallar harnda o‘matishga mo‘ ljallangan uskunakir asosida ham bajarishlari mumkin. Agar ushbu boyliklami buyurtmachi tomonidan berilishi qurilish ishlari shartnomalarida ko‘zda tutilgan bo'Isa, u holda ular qurilish tashkilotlarida balansdan tashqari 003 «Qayta ishlovga qabul qilingan materiallar» va 005 «0‘matish uchun qabul qilingan uskunalar» schotlarida hisobga olinadi. Bu schotlarga yozuvlar faqat bir tomonlania qilinadi.Chunonchi, materiallar variskunalamingbuyurtmachilardanolinishi ushbu schotlarning debetida, sarflanishi esa kreditida aks ettiriladi.
Qurilish tashkilotlarida buyurtmachilardan qurilish ishlarida foydalanish uchun olgan materiallar va uskunalar bo‘yicha material hisoboti alohida yuritiladi. Bu materiallar va uskunalar faqat buyurtmachilargategishli qurilish ishlariga sarflanadi. Olingan materiallar va uskunalaming sarfi M-29 shaklli hisobot va unga ilovaqilingan hujjatlar bilan tasdiqlanadi.
Buyurtmachilardan olingan materiallarva uskunalaming qiymati qurilish ishlarining umumiy smeta qiymatiga kiritiladi, ya’ni ular pudratchi va buyurtmachi o‘rtasidatuziladigan «Qurilish ishlarini topshirish-qabul qilish dalolatnomasi»da (KS 2-shakl) hamda «Bajarilgan ishlar qiymati va xarajatlar to‘g‘risida ma’lumotnoma»da (KS-3 shakl) buyurtmachilar tomonidan taqdim etilgan materiallar va uskunalar qiymati alohida qatorlarda ko‘rsatiladi, biroq ular o‘zaro hisob-kitoblarda to‘ lov summasiga kiritilmaydi.

5. 
   Qurilish tashkilotlarida materiallar inventarizatsiyasi xususiyatlari va uni natijalarining hisobi
   

Qurilish tashkilotlaridamateriallami inventarizatsiyaqilish, uningnatijalarini aniqlash,hujjatliiasmiylaiitirishvahisobgaolishrespublikamizdaqabul qilingan BUMS 19 «Inventarizafciyani tashkil qilish va o‘tkazish>>dakeltirilgan tartib- qoidalaiga muvofiq amalga oshirilishi lozim.
Ushbu standartgaasosm qurilish tashkilotlarida tovar-moddiy boyliklaming rejali inventarizatsiyasi hayili kamidabir marlao‘tkaziladi. Moddiy boyliklami o‘g‘irlash va talon-taroj cflish holatlari aniqlanganda, favquloddagi hodisalar yuz berganda, shuningcek boshqa kutilmagan voqealar sodir bo‘lganda rejadan tashqari inventaiiatsiyalar o‘tkazilishi mumkin.
Tovar-moddiy boyliklar inventarizatsiyasi qurilish rahbarining buyrug‘i bilan tasdiqlanadigan doimiy va ishchi inventarizatsiya komissiyalari tomonidan o‘tkaziladi.
Inventarizatsiyada moddiy boyliklarning mavjud holati ulami sanash, tortish, oichash vashukabi boshqausullaryordamidaaniqlanadi. Sanash, tortish, o‘lchash uchun moddiy boyliklar dastlab bunga imkon berish holatigakeltiriladi. Chunonchi:

• 
  taxtalar enining o‘lchov birligiga (20 mm, 30 mm, 40mm, 50 mm) qarab taxlab chiqiladi;
  
• 
  bolarlar ulaming uzunligi va diametriga qarab guruhlanadi;
  
• 
  mixlar ulaming uzunligiga qarab guruhlarga ajratiladi;
  
• 
  shifer va tunukalar ulaming eni hamda bo‘yining oichamiga qarab ajratiladi;
  
• 
  g‘ishtlar kvadrat holatiga keltirilgan holda taxlanadi;
  
• 
  havzada saqlanayotgan sement havzayuzasini aniqlash uchun bir tekisgakeltiriladi;
  
• 
  trubalar va armaturalar diametriga qarab saralanadi;
  
• 
  qum va shag‘al ulami kubometr holda o‘lchash holatiga keltiriladi;
  
• 
  qurilish maydonchalarida ishlatilayotgan har xil vaqtinchalik notitul moslamalar (qoliplar, konstruksiyalar, yo‘lkalar, devorlar, yuvinish va sanitariya xonalari) ulaming o‘lchamlari, baholangan qiymatiga qarab guruhlarga ajratiladi;
  
• 
  buyurtmachigategishli bo‘lganmateriallarvao‘matishgamo‘ljallangan uskunalar alohidajoylarga taxlanadi.
  

Xuddi shu tarzda boshqa materiallar ham ulaming real miqdorini aniqlashga imkon bemvchi holatga keltiriladi.
Inventarizatsiya komissiyasi a’zosi material boyliklarning aniqlangan real miqdorini inventarizatsiya varaqlariga(Inv-3 shakl) yozib boradi. Inventarizatsiya varaqlarining har bir beti komissiya a’zolari tomonidan imzolanadi. Inventarizatsiya yakunlangach, bixgalteriyada inventarizatsiya varaqalari ma’lumotlari va materiallar hisoli kartochkalari yoki kitoblari ma’lumotlari taqqoslanib, inventarizatsiya latijalari aniqlanadi. Bunday taqqoslash natijalari «Taqqoslash qaydnomasi» (Inv-19 shakl) bilan rasmiylashtiriladi. Ushbu qaydnomaga buxgdter va moddiyjavobgar shaxs imzo qo‘yadi, u rahbar tomonidan tasdiqlaiadi.
Tasdiqlangan taqqoslash qaydnomasi ma’lumotlari inventarizatsiya natijalarini hisobga olishgaasos bo‘lib hisoblanadi.
Bir xil nomdagi, lekin qiymati bo‘yicha o‘zaro farq qiladigan matcriallar, konstruksiyalar, moslama va buyumlar bo‘yicha rahbaming ruxsati bilan kaniomadlami ortig’i bilan qoplanishiga ruxsat etiladi. Bunda hisobda materiallarning faqat qiymatlari bo‘yicha farq kamomad yoki ortiqcha sifatida aks ettiriladi.
Inventarizatsiyada materiallar bo‘yicha aniqlangan ortiqchalar qurilish tashkilotining foydasiga olib boriladi va ular hisobda quyidagicha aks ettiriladi: