K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

Materiallar hisobining bevosita usulida ularning barcha manbalardan kirim qilinishi materiallar hisobi schotlarining (1010-1090
schotlar) debetida to‘g‘ridan-to‘g‘ri aks ettiriladi. Ushbu usulda materiallaming turli manbalardan kelib tushishi va ular kirimini 1010-1090 schotlarda aks ettirish tartibi 3.3-jadvalda keltirilgan.
Materiallar hisobining bilvosita usulida ulaming ta’rninotchi tashkilotlardan xarid qilinishi, o‘z sexlaridan kirim qilinishi to‘g‘risidagi ma’lumotlar dastlab 1510 «iMateriallarni tayyorlash va xarid qilish» schotining debetida to‘planadi. Bunda materiallaming kelib tushish manbalarini ifodalovchi schotlar (6010, 6990, 2310 va boshqalar) kreditlanadi. Moddiy boyliklarning omborlarga kirim qilinishi 1510 schotning kreditida va 1010-1090 schotlaming debetida aks ettiriladi. Bu usulda materiallaming hisob bahosidagi qiymati va xarid qiymati o‘rtasidagi farq summasi hisobot davrida alohida 1610 «Materiallar qiymatidagi farqlar» schotida hisobga olinadi. Hisobot davri oxirida materiallar qiymatidagi farq summalari quyidagichahisobdanchiqariladi: (1) kelib tushgan materal boyliklarning xarid bahosidagi qiymati (tannarxi) hisob bahosidan past bo ‘Iganda:
Debet 1510 «Materiallami tayyorlash va xarid qilish»;
Kredit 1610 «Materiallar qiymatidagi farqlar».

JVs	Opcratsiyaning maznuint	Su in ina	Debet schot	Kredit schot	Asos bo*luvchi hiijiat
1	Ta'minotchilardan sotib olinganda: materiallar qivinatiga (QQSsiz); QQS summasiga (agar korxona QQS to'lovchi bo'lsa)	5000000 1000000	1010­ 1090 4410	6010 6010	Shartnoma. schot-faktura
*>	Ichki tizim korxonalaridan olinganda; materiallar qiymatiga (QQSsiz) QQS summasiga (agar korxona QQS to'lovchi bo'lsa)*	5000000 1000000	1010­ 1090 4410	61 10­6120 6110­ 6120	Shartnoma, schot-faktura
3.	Bepul kelib tusiiganda	600000	1010­ 1090	8530	Shartnoma, schot-faktura
4	Ta’sischilardan kelib tushganda	500000	1010­ 1090	4610	Shartnoma. schot-faktura
5.	Sotib olishga doir qo'shimcha xarajatlarga	50000	1010­ 1090	6990	Shartnoma. schot-faktura. kirim dalolatnomasi
6.	O'z ishlab chiqarish sexlaridan kirim qilinganda	2550000	1010­ 1090	2310	Kirim dalolatnomasi
7.	Asosiy vositalarni tugatishdan olingan materiallarga	60000	1090	9210	Tugatish dalolatnomasi
8.	Materiallaming ichki almashuviga	2000000	1010­ 1090	1010­ 1090	Nakladnoy

3.3-jadval
Materiallar kirimini schotlarda aks ettirish (bevosita usul)
Agar quriiish tashkiloti ixchamlashtirilgan yagoiia soliq to lovchisi hisoblansa, u hoida ta'minotchilarga tolangan QQS ham materiallar qiyinatiga kiritiladi va unga alohida ushbu mazmundagi buxgalteriya yozuvi qilinmaydi.
(2) kelib tushgcin materal boyliklarning xarid bahosidagi qiymati (tannarxi) hisob bahosidan yuqori bo ‘Iganda:
Debet 1610 «Material lar qiymatidagi farqlar»
Kredit 1510 «Materiallami tayyorlash va xarid qilish»
1610 «Materiallar qiymatidagi farqlar» schotida to‘p!angan material laming hisob baliosidagi qiymati va xarid qiymati o‘rtasidagi farq snmmasi xarajatlami aks ettimvchi schotlaming (2010,2310,2510,9410, 9420,9430) debetiga sarflangan materiallaming hisob bahosigamutanosib tarzda qo‘shimcha yozuv yoki qizil yozuv (storno) asosida hisobdan chiqariladi.
Materiallaming qurilish ishlariga sarflanishi, shuningdek ulaming sotilishi, bepul berilishi, boshqa korxonalarga ta’sis badali sifatida kiritilishi, ish haqi va moddiy yordam sifatida berilishi, shunindekturli boshqachiqimlari guvohlik bemvchi hujy atlar asosida hisobda quyidagicha aks ettiriladi (3,4-jadval).
Qurilish tashkilotlarida materiallaming tahliliy hisobi moddiy javobgar shaxslar bo‘yicha hisob bahosida 10-s qaydnomasida yuritiladi. Bu qaydnoma 3 ta bo‘limdan iborat. Uning 1-boiimi sotib olingan materiallaming haqiqiy tannarxi hamda ulaming hisob bahosidagi qiymati o'rtasidagi chetlanish summasining hisobi uchun modjallangan. Ushbu chetlanishni hisob-kitob qilish va ular hisobini 1610 «Materiallar qiymatidagi farqlar» schotida yuritish uchun 10-s qaydnomasiga materiallaming kirimi to‘g‘risidagi ma’lumotlar 6-s jumal-order va boshqajurnal-orderlar yozuvlari asosida ko‘rsatiladi. Materiallar va ular qiymatidagi farqlaming bosh qoldig‘iga doir ma’lumotlar qaydnomaning 2- va 3-bo‘limtaridan olinadi. Shundan so‘ng, materiallar va ular qiymatidagi farqlaming bosh qoldiqlari va kirimi to‘g‘risidagi ma’lumotlar asosida (mosravishda ulaming haqiqiy tannarxi hamda hisob bahosidagi qiymatlari bo‘yicha) xarid qiymati va hisob baholaridagi qiymati o‘rtasidagi farq summasi va foizi aniqlanadi.
Materiallaming xarid qiymati va hisob baholaridagi qiymati o‘rtasidagi farqning o‘rtacha foizi (0‘f) quyidagicha topiladi:
Fo + Fd
0‘f = x 100 %
Mo + Md
bu yerda:
Fo va Fd - materiallaming xarid qiymati va hisob baholaridagi qiymati o‘rtasidagi farqning mos ravishda oy boshiga qoldig‘i va kirim qilingan qismiga to‘g‘ri keluvchi summasi (yoki 1610 «Materiallar qiymati
o‘rtasidagi farq» schotining mos ravishdagi bosh qoldig‘i va debet aylanmasi summalari);
Mo va Md - materiallaming hisob bahosidagi oy boshiga bo‘lgan bosh qoldig‘i vakirimining qiymati (yoki 1ООО «Materiallar» schotining hisob bahosi bo'yicha mos ravishdagi bosh qoldig‘i va debet aylanma summalari).
3.4-jadval


chiqimlarini schotlarda aks ettirish
Qurilish tashkilotlarida materiallaming ishlatilishi va boshqa

Л»	Operatsiyaning ina/intini	Snmina	Debet schot	Kreclit schot	Asos boMuvchi Imjjat
1	, Mutenallaimng ibhlab chiqarishga	3000000	2010.	1010-	M-29 shaklli
	sarflanishi		2310,	1090	hisobot.
			2510		material
					hisoboti
*)	Materiallaming sotilishi:
	- sotish qiymatiga (QQSsiz);	500000	4010.	9220	Shartnoma,
	- QQS summasiga (agar korxona QQS	100000	4010	6410	schot-faktura
	toMovchi bo'Isa);				hisob-kitoblar.
	- materiallaming hisob bahosida	400000	9210	1010-1090	material
	moddiy javobgar shaxs bo'vnidan				hisoboti
	soqit qilinishiga .			9320
	- sotishdan olingan fovdaga;	100000	9220	9220
	- sotishdan ko'rilgan zararga	-	9430
3.	Materiallaming bepul berilishi:
	- berish qiymatiga (QQSsiz);	500000	4010	9220
	- QQS summasiga (agar korxona QQS				Shartnoma,
	to'lovchi bo'Isa);	100000	4010	6410	schot-faktura,
	- materiallaming hisob bahosida				hisob-kitoblar.
	moddiy javobgar shaxs bo'vnidan	500000	9220	1010-1090	material
	soqit qilinishiga ;			4010	hisoboti
	- sotishdan ko'rilgan zararga	600000	9430
4.	Ta’sis badali sifatida berilishi:
	- kiritish qiymatiga (QQSsiz),	500000	0610-	9220
	- QQS summasiga (agar korxona QQS		0690		Shartnoma,
	to'lovchi bo'Isa);	100000	0610-	6410	schot-faktura.
	- materiallaming hisob bahosida		0690		hisob-kitoblar.
	moddiy javobgar shaxs boynidan				material
	soqit qilinishiga	500000	9220	1010-1090	hisoboti
5.	Materiallaming ish haqi va moddiy
	vordam sifatida berilishi:
	- berish qiymatiga (QQSsiz);	500000	6710	9220	Ariza.
	- QQS summasiga (agar korxona QQS				schot-faktura,
	to'lovchi bo'Isa);	100000	6710	6410	hisob-kitoblar,
	- materiallaming hisob bahosida				material
	moddiy javobgar shaxs bo‘ynidan	500000	9220	1010-1090	hisoboti
	soqit qilinishiga