K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

Debet 5110 «Hisob-kitob schoti»;
Kredit 6310 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olingan bo‘naklar».
Olingan bo‘naklar buyurtmachilar tomonidan haqiqatda bajarilgan ishlar uchun yakuniy hisob-kitoblar qilinishida kamaytirishga olib boriladi. Ushbu kamaytirish buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi:
Debet 6310 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olingan bo‘naklar»;
Kredit 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schotlar»
Qurilish ishlarini bajarish buyurtmachilaming materiallari asosida amalga oshirilishi mumkin. Respublikamizning soliq qonunchiligi hujj adariga ko‘ra buyurtmachilaming pudratchilargaqurilish ishlari uchun berganmateriallari buyurtmachilar uchun boshqa aktivlami sotish sifatida (Debet 4010 Kredit 9220, 6410), pudratchi tashkilotlar uchun esa sotib olish operatsiyasi sifatida (Debet 1050,4410 Kredit 6010) tan olinadi. Bunday holatlarda qurilish tashkilotlarida buyurtmachilardan olingan materiallar uchun
kreditorlik qarzlarini bajargan ishlari uchun vujudga kelgan debitorlik qarzlari bilan qoplashlari ta’qiqlanadi. Ushbu mazmundagi barter operatsiyalariga faqatgina inqirozga uchragan hollarda sud qarori asosida o‘zaro qarzlarni qoplash maqsadida ruxsat etilishi mumkin. Sud qaroriga asosan pudratchilar va buyurtmachilar o‘itasidagi o‘zaro qoplangan qarzlar summasi buxgalteriyahisobida quyidagicha aks ettiriladi: .
Debet 6010 «Ta’minotchi va pudratchilarga to‘lanadigan schotlar»;
Kredit 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schotlao>.
Qurilish tashkilotlarining buyurtmachilar bilan hisob-kitoblarining tahliliy hisobigadoirma’lumotlarturli registrlardao‘zaksini topadi. Chunonchi, buyurtmachilar bilan yakuniy hisob-kitoblar to‘g‘risidagi barcha tahliliy ma’lumotlar 5-s va 16-s qaydnomalarida, olingan bo‘naklar 8-sjumal- order va 2-qaydnomada, olingan materiallar bo‘yicha hisob-kitoblar 6-s jumal-order va 10-s qaydnomada keltiriladi.

3. 
   Qurilish ishlarini bajarishda bosh pudratchi va subpudratchilar o‘rtasidagi hisob-kitoblar hisobi
   

Qurilish ishlari ikki tomonlamali hamda ko‘ p toinonlamali (uch va undan ko‘p tomonlar ishtirokidagi) shartnomalar asosida amalga oshirilishi mumkin. Ikki tomonlamali shartnomada, odatda, pudratchi va buyurtmachi ishtirok etadi. Ko‘p tomonlamali shartnomalarda esa bosh pudratchi, subpudratchilar va buyurtmachi ishtirok etadi.
Ikkinchi turdagi shartnoma shartlariga ko‘ra pudratchi qurilish ishlarining alohida tarkibiy qismlarini subpudratchilami jalb qilish yo‘li bilan bajarish huquqiga ega bo‘lishi mumkin. Bu holda subpudratchini jalb etgan pudratchi tashkilot bosh pudratchi hisoblanadi. Bosh pudratchi qurilish ishlari uchun buyurtmachi oldida yaxlit tarzda mas’ul va javobgar hisoblanadi. Buyurtmachi shartnoma shartiga ko‘ra o‘z talablarini faqat bosh pudratchigaqo‘yadi. Bosh pudratchi, o‘z navbatida, tuzilgan subpudrat shartnomalariga ko‘ra talablarini subpudratchilar oldiga qo‘yadi. Aloliida ishlami bajarish bo‘yicha subpudratchilar buyurtmachining o‘zi tomonidan tanlangan hollarda, odatda, bosh pudratchi subpudratchilar tomonidan bajarilgan ishlar uchun buyurtmachi oldida javobgar hisoblanmaydi.
Ko‘p tomonlamali shartnomalarda mos ravishda bosh pudratchi va subpudratchilaming buyurtmachi bilan hisob-kitoblari ham turlicha belgilanishi hamda amalga oshirilishi mumkin. Jumladan, buyurtmachi bosh pudratchi vasubpudratchilarbilan hisob-kitoblanii alohida-alohidaamalga oshirishi yoki subpudratchilar bilan bodadigan barcha hisob-kitoblar faqat bosh pudratchi orqali bajarilishi mumkin.
Bosh pudratchining subpudratchilar bilan hisob-kitoblari ulaming yaxlit bir tizimga kirish yoki kirmasligiga ham bog‘liq. Yaxlit bir tizimni tashkil qiluvchi bosh pudratchi va subpudratchi tashkilotlar o‘rtasida bajarib berilgan ishlar bo‘yicha o‘zaro hisob-kitoblar bosh pudratchida 6100 «Ajratilgan bodinmalar, sho‘ba va qaram xo‘jalikjamiyatlarigato‘lanadigan schotlar» tizimida ochiladigan alohida schotlarda hisobga olinadi. Bir tizimni tashkil ctmaydigan bosh pudratchi hamda subpudratchi tashkilotlar o‘rtasidagi o‘zaro hisob-kitoblaming hisobi bosh pudratchi tashkilotda 6010 «Ta’minotchilar vapudratchilarga todanadigan schotlar» schotida olibboriladi.
Bosh pudratchi subpudratchi tashkilottomonidan bajarilgan ishlami «Bajarilgan ishlami qabul qilish to‘g‘risida dalolatnoma» (KS-2 shakl) va «Bajarilgan ish qiymati va xarajatlar to‘g‘risida madumotnoma» (KS- 3 shakl) asosida qabul qilib oladi. Ushbu hujjatlar asosida subpudratchi tashkilot tomonidan bajarilgan ishlar bosh pudratchida quyidagi yozuvlar bilan tugallanmagan qurilish tannarxiga kiritiladi: