K berdimuratova

Problema. ilimiy bilimnin’ rawajlaniwinda jan’a qubihslar, burin belgisiz bolg’an faktler, o’zinin’ tu’sindiriwin talap etetug’in jag’daylar da payda boladi. Biraqta bar bilimlerdin’ da’rejesi, ilimnin’ kategoriyahq apparati bulardi tu'sindiriw ushm jetkiliksiz boladi. Bunday jag’daydi problemahq dcp ataymiz. Bar bilimnin’ sheklengenligi ha’m onin’ bunnan da bilay rawajlaniwina bolg’an talap arasmdag'i qarama-qarsihqtin’ tu’siniliwi ilimiy problemalardin’ qoyiliwma alip keledi. Problema grek tilinen alinip, tikkeley awdarmasi tosqinliq, qiyinshihq, ma’sele degendi an’latip, sheshimi a’hmiyetli a’meliy yamasa teoriyaliq ma’pke iye bolg’an, biliwdin’ rawajlaniwi bansinda obektiv tu’rinde payda bolatug’in soraw yamasa sorawlardin' kompleksin beredi. Problema soraw arqali amqlang’anhg’ina qaramastan, bul tu’siniklerdi barabar tu’sinikler dep alip qarawg’a bolmaydi. Sorawg’a juwap beriw ushin ilim ta'repinen erisilgen bilimler jetkilikli bolsa. al ilimiy problema ilimnin’ rawajlaniw bansmda qoyilg’an sorawdi «bilmew haqqmda bilimdi» an’latadi. ilim problemani qoyiwdan onin’ sheshiminc ha’m jan’a problemalardin’ qoyihwina qaray rawajlanadi. Bul protses ko’pshilik jag’daylarda biliwdin’ teoriyahq eleslerinin’ ha’m metodlannm’ o’zgeriwine, ilimiy revolyutsiyalarg’a ha’m paradigmalardin’ (grekshe u’lgi, obrazets degendi an’latadi) o’zgeriwine alip keledi.
Paradigma tu’sinigine amerikah ilimpaz, ilimnin’ tariyxshisi Tomas Kun u’lken a’hmiyet beredi. Ol paradigma retinde ilimiy ja’ma’a’t ta’repinen qabillang’an «belgili waqit arahg’mda problemalardi qoyiwdin’ ha’m sheshiw- din’ modelin beretug’in» belgili ideyalardi, qag’iydalardi, standartlardi ahp qaraydi. Ilimdegi revolyutsiyalar haqqmdag’i kontseptsiyalardi da’lilley otinp, Kun «normal» ilim berilgen paradigma ishinde rawajlanadi, ilim ta’repinen tu’sindirilmeytug’in anomalhq faktlerdin’ ashihwi ilimiy revolyutsiyag’a, paradigmalardin’ almasiwina, sol sebepli jan’a problemalardin’ qoyihwina ha’m sheshiliwinc ahp keledi degen pikirdi aytadi. ilimiy rcvoiyutsiyalardin’ misali retinde Kopemiktin’ geliotsentrlik sistemasin, Darvinnin’ evolyutsiyahq ta’lima- tin, XlX-XX-a’sirlerdegi fizikadag’i revolyutsiyani ahp qarawg’a boladi. En’ a’hmiyetlisi ilimiy problemani tan’lap ha’m duns qoya biliw kerek. Problemamn’ tan’laniwi belgili bir teoriyanin’ ishinde payda bolip, o’zinin’ teoriya ha’m praktika ushin a’hmiyetliligi menen belgi!enip,sol teoriyata’repinen aniqlanadi. Tan’law problemamn’ sheshiliwi ushin za’ru’rli bolg’an ilimnin’ qarmag’indag’i bar metodlar ha’m usillardan da g’a’rezli boladi. Problemamn’ duns qoyihwi onin’ sheshiliwinin’ a’hmiyeti menen barabar boladi. Biraq bul ushin tek g’ana problemahq situatsiyani ko’riw za’ru’r bolip qoymastan, onin’ sheshiliwi mu’mkin bolg’an usillardi da biliwimiz sha’rt. Quramali problemani izertlege- nimizde, ko’pshilik jag’daylarda oni proble malar sistemasin quraytug’in a’piwayi bo’leklerge bo’liwge ha’reket etiledi. Bulardin’ ha’r biri obekttin’ o’zgeshe- liginen, izertlewdin’ maqsetinen, ilimpazdin’ ta’jiriybesinen g’a’rezli tu’rde belgili izbe-izlikte sheshiliwi tiyis. izertlewdin’ ta’rtibi izertlewdin’ strategiyasin, uliwma bag’darm quraydi. ilimiy biliwdin’ rawajlamwi jan’a ha’m jan’a prob­lemalardi payda etedi.