K berdimuratova

Tsivilizatsiya (latin so’zi, puqaraliq, ta’rbiyah)—1) ma’deniyattin’ sinonimi; 2) qalaliq elatlar, ma’mleket ha’m jaziwdin’ bar boliwi menen sipatlanatug’in ja’miyetlik rawajlamwdin’ belgili basqisht; 3) diniy sistema menen belgilengen sotsioma’deniy tip.

Shinig’iwlar ha’m diskussiya ushin ma’seleler:

1. 
   Seminar sabag’inda bir student ja’miyettegi mzamlardin’ ha’reket etiw spetsifikasi haqqinda sorawdi ko’terdi. Onin’ aytiwi boymsha sotsialliq yaki ekonomikahq nizamlar fizikahq yaki biologiyahq mzamlardan printsipial da’rejede pariqlanadi. Ekonomikahq mzamlardi buziwg’a, diqqatqa almawg’a boladi, tariyxta onday jag’daylar bolg’an. Fizikahq yaki biologiyahq nizamlar za’ru’rlilik penen ha’reket etedi ha’m buzihwi mu’mkin emes. Studenttin’ pikirlewi diris pa?
   
2. 
   To’mendegi berilgen pikirlerde qanday filosofiyaliq bag’darlar o’z sa’wleleniwin tapqan?
   

• 
  Ta’biyat ha’m ja’miyet nizamlari adamlardin’ do’retiwshi oylawimn’jemisi.
  
• 
  Ta’biyat ha’m ja’miyet nizamlari—ilimiy ja’ma’a’t qabil etken kelisimler.
  
• 
  Materialliq du’nyamn’ nizamlari—sanadan tisqanda o’mir su’riwshi turaqli, a’hmiyetli ha’m za’ru’rli baylamslardin' adam sanasinda sa'wleleniwi.
  

3. 
   Ja'miyette ta’biyattag’iday ko’zsiz ku’shler ha’reket etpcydi, al o’zinin’ iskerligin jobalastiratug’in, o’zinin’ is-ha’reketin ta’rti plestiretug’in sanag’a
   

203





iye adamlar o’mir su'redi. Bul adamlardin’ jobalari, maqsetleri, oylari olardin’ is-ha’reketin amqlaytug’inlig’m an’laladi. Usig’an tiykarlang’an halda ja’miyetlik turmista sanam birlemshi, al bolmisti ekilemshi dep alip qarawg’a boladi. Berilgen pikirlewdegi qa’teni tabin’?

4. 
   To’mendcgi pikirlerde qanday filosofiyaliq bag’darlardin’ sa’wlelen- genligin amqlan’?
   

• 
  Ko’rnekli insan massam o’zinin’ erkine boysindirip, tariyxti do’retedi.
  
• 
  Ja’miyettin’ rawajlamwi tolig’i menen adamlardin’ ja’miyetlik pikiri ta’repinen, olardin’ moralhq, siyasiy, diniy ko’zqaraslari menen amqlanadi.
  
• 
  Barhq sotsialhq o’zgerislerdin’ tiykari retinde du’nya ju'zlik erk ahp qaraladi.
  
• 
  Ja’miycttin’ turmisi ratsionalhq ha’m irratsionalhq, aqil ha’m instinktler- din’ gu’resi menen amqlanadi.
  

5. 
   «Ja’miyet» ha’m «ja’miyetlik bolmis» degen tu’sinikler birdey ma’nige iye me?
   
6. 
   To’mendegi berilgen ma’deniyattin’ elementlerinin’ qaysilari materialliq ma’dcniyatqa, al qaysilari ruwxiy ma’deniyatqa kiredi? O’zin’izdin’ bergen juwabin’izdi argumentlestirin’.
   

Moralhq normalar, zergerlik buyimlar, arxitektura, o’ndiris qurallan, anekdotlar, filosofiya, ilim, siyasiy doktrinalar, ja’miyetlik sho’Ikemlerdin’ ustavi, folklor, til, oratorhq ko’rkem o’ner, texnologiya, mag’hwmat, etiket.

7. 
   «Ja’miyetlik sana», «ruwxiy ma’deniyat» ha’m «niwxiy turmis» tu’sinikleri arasindag’i qatnasti tallan’. Olardi ten’ ma’niles tu’sinikler dep alip qarawg’a bola ma? Yaki olar dara jag’dayda betlese me?
   
8. 
   Ja’miyetlik sana individual sanasiz o’mir su’rmeydi, biraq ol jekke adamlardin’ sanasinm’ a’piwayi jiynag’m an’latpaydi. Berilgen pikirdi siz qalay tu’sinesiz?
   
9. 
   To’mendegi berilgen qubilislardin’ qaysilari ja’miyetlik bolmisqa kiredi?
   

O’ndiris qatnasiqlan, geografiyahq ortaliq, moral, siyasiy qatnasiqlar,
o’ndiriwshi ku’shler, din, siyasiy ideologiya, sotsialhq psixologiya, huqiqiy sana, texnika.

10. 
    «Ma’deniyat» ha’m «tsivilizatsiya» tu’siniklerinin’ o’z ara qatnas ma’selesin tallan’. Olar «ja’miyetlik-ekonomikahq formatsiya» tu’sinigi menen qalay u’ylesedi?
    
11. 
    Ja’miyetti ja’miyetlik-ekonomikahq formatsiya tiykannda tiplerge bo’liwdin’ negizine qanday o’lshem qoyilg’an? To’mendegi berilgen mu’mkin bolg’an juwaplardi tallan’.
    

• 
  Formatsiyag’a bo’liwdin' tiykanna ja’miycttin’ ilimiy ha’m texnikahq rawajlamw da’rejesi qoyiladi.
  
• 
  Formatsiyag’a bo’liwdin’ tiykanna ja’miyettin’ o’ndiriwshi ku’shlerinin’ rawajlamw da’rejesi qoyiladi.
  
• 
  Ja’miyetlik-ekonomikaliq formatsiyalardin’ bo'liniw tiykan retinde materialliq bayliqlardi o'ndiriw usih alip qaraladi.
  

12. 
    Tsivilizatsiya ha’m ma’deniyat, tsivilizatsiya ha’m formatsiya tu’siniklcri arasindag’i baylanisti ko’rsetin’.
    
13. 
    «Du’nyanm’ rawajlamwmda bizler sheshiwshi rolge iyemiz ha’m sol sebepli oni o’zgertemiz. Biraq evolyutsiyamn’ liderleri sipatinda bizin’ kemtarhg’irmz ayqin ko’zge taslanadi: sebebi bizler bu’gingi ku’nge shekem du’nyanin’ qay bag’darda ha’reket etip atirg’anhg’in bilmeymiz, bizin’ iskerligimizdin’ qorshag’an ortahqqa ta’sirin ha’m sapah, ha’m sanli jaqtan bahalay almaymiz» (Kuusi P. Etot shelovesheskiy mir. М., 1988. S. 23-24). Avtordin’ pikiri duns pa?
    
14. 
    Ne ushin materiyamn’ en’joqarg’i formasin—ja’miyetti u’yreniw ushin filosofiyaliq ko’zqaraslardin’ o’zgeshe sistemasi—sotsialhq filosofiya kerek? Ja’miyette uliwma mzamhhq bar ma? Ja’miyettin’ en’ uhwmahq mzamhlig’i, ja’miyetlik mzamlardin’ obektivlik ha’m adamliq ta’biyatinda sananin’ roli haqqmda aytiwg’a bola ma?
    

ADAMNIN’ AKTUAL FILOSOFiYALIQ PROBLEMALARI §1. Filosofiya tariyxinda adam problemasinin’ qoyiliwi