K berdimuratova

Jan’a du’nya ju’zlik ekonomikaliq ta’rtip problemasi. Rawajlanip atirg’an ellerdin’ artta qaliwin saplastiriw ha’m jan’a du’nya ju’zilik ekonomikaliq ta’rti pti ornatiw ha’zirgi zaman globalhq problemalar sistemasinda aynqsha onng’a iye, sebebi bul jerde qa’liplesken du’nya ju’zilik qatnaslardm’ barliq sistemasmin’ turaqsizlig’imn’ (destabilizatsiya) ku’shli faktorlari jaylasqan. Keyingi waqitlan barhq o’nimnin’ du’nya ju’zlik o’siwi menen bay ha’mjarh, rawajlang’an ha’m rawajlanip atirg’an ellerdin’ arasindag’i sotsial- ekonomikaliq rawajlamw da’rejesindegi bunnnan bar u’zilis jeterli da’rejede ku’sheydi. Bul problemam ko’pshilik jag’dayda «bay Arqa» ha’m «jarli Qubla» arasindag’i qarama-qarsihq problemasi dep belgileydi.
Energetikaliq ha’m shiyki zat resurslari. Materialliq o’ndiristin’ tiykann quraytug’in ha’m o’ndiriwshi ku’shlerdin’ rawajlamwi menen adam o’mirinde og’ada a’hmiyetli onng’a iye bolatug’in energetikaliq ha’m shiyki zat resurslan menen adamzatti ta’miyinlew ha’zirgi ku’ni globalhq problemalardin’ birine aylandi. Olar qayta tiklenetug’in (ha’mme waqitta qayta o’ndirilip otinladi, yag’niy jasalma yamasa ta’biyiy jol menen qayta tikleniwge boladi. Olarg’a misal retinde gidroenergiyani, ag’ashti, quyash energiyasin h.t.b. alip qarawg’a boladi) ha’m qayta tiklenbeytug’in (olar sanliq jaqtan olardin’ ta’biyiy zapaslanmn’ shekleniwi menen belgilenedi. Olarg’a neft, ko’mir, ta’biyiy gaz, ha’r qiyli qazilma bayliqlar ha’m minerallar kiredi) bolip bo’linedi. Ko’plegen qayta tiklenbeytug’in resurslar olardi paydalamwdin’ ha’zirgi templerin dawam etsek adamzattin’ qollaniwi ushin bir neshe onlag’an jildan bir neshe ju’zlegen jillarg’a jetedi. Bul esaplamlg’an. Tariyxiy masshtabta bul ko’rsetilgen jillar ko'p emes. Bul bar zapaslardin’ ko’pshilik bo’legi qiyin onnlarda jaylasqan yamasa salistirmali tu’rde to’men rudalar menen belgilengen. Jaqin araliqtag’i o’tmishte adamlar ko’plegen qazilma bayliqlardi ashiq usilda yamasa 600 m. aspaytug’in teren’likte tabatug’in edi, al bu’gingi ku’ni bolsa jag’day tu’p tiykannan o’zgerdi. Bul qazilma bayhqlar ha'lsirep qalg’an, sol sebepli 8-10 km teren'likte yamasa okean tu’binde jaylasqan qazilma bayliqlardin’ orinlann ashiw ma’selesi ku'n ta’rtibine qoyilg’an. Bul ma’selenin’ qoyiliwi iri qarjilar bo’lip shig’ariwdi talap etip qoymay,al olardi qazip aliwdin’ ha’m qayta islep shig’iwdin' jan’a texnika ha’m texnologiyasin oylap tabiwdi talap etedi. Sol sebepli tek g’ana qaidiqsiz texnologiyam rawajlandiriw za’ru'rlikke iye bolip qoymay, al adamzat ta’repinen qollamlip atirilg’an bar resurslardi aqilg’a muwapiq tu’rde qollamw da talap etiledi.