K. PàlÍmbetov, P. Allàshov

ádebIyAt teorIyAsÍ.
jAZBA  ÁdEBiyAttAǴÍ  ErtEK
Xalıq  awızeki  ádebiyatı  úlgileriniń  ishinde  ertekler 
ayrıqsha  orın  iyeleydi.  Jazıwshı  hám  shayırlar  tárepi-
nen  xalıq  dóretpesiniń  biri,  erteklerden,  ańız-áńgime-
lerden  paydalanıp,  olardı  dóretiwshilik  penen  qayta 
islep,  balalarǵa  arnap  ertekler  jazıw  burınnan  bar 
dástúr.  Búl  dástúr  basqa  tuwısqan  xalıqlar  ádebiyatın-
da  da  kóp  ushırasadı.  Usı  jaqsı  dástúr  búgingi  kúni 
de  qaraqalpaq  jazıwshı  shayırlarınıń  shıǵarmalarında 
da  keń  orın  alıp  kiyatır.  Mısalı,  S.Májitovtıń  «Túlki 
menen  gúze»,  «Arıslan  menen  túlki»,  M.Dáribaevtıń 
«Altın  júzik»,  J.Dilmuratovtıń  «Jolbarıstıń  táǵdiri», 
T.Jumamuratovtıń  «Qásiyetli  gáwhar  tas  hám  aqıllı 
shopan  haqqında  ertek»,  Sh.  Seytovtıń  «Qıyal  atawı», 
B.Qayıpnazarovtıń  «Jarlı  adam  hám  ǵarǵalar  patshası», 
A.Ábdiyevtiń  «Altın  balıq»  t.b.  ertek,  gúrriń,  poemaları 
xalıq  ertekleri  tiykarında  dóretilgen.
Jazıwshılar  xalıq  awızeki  ádebiyatında  aytılıp 
kiyatırǵan  erteklerdiń  tiykarında  ózleriniń  izleniwshiligi 
menen  ertek  shıǵarmasın  dórete  alsa,  dóretiwshilik 
tabısqa  erisedi.  Jazıwshı  xalıq  erteginen  ózine 
kerek  ideyanı  aladı  da,  sonı  tiplestirip  súwretleydi. 
Ondaǵı  waqıyalardı  kóshirmesten  qayta  isleydi.  Ertek 
jazıw  qıyalıy  oydı,  keń  órisli  bilimdi  talap  etedi. 
Óytkeni  jazba  ádebiy  erteklerde  qızıqlı  waqıyalarǵa 
qurılıp,  qaharmanlar  táǵdirin  sóz  etedi.  Jazba  ádebiy 
erteklerde  de  haywanlar  obrazı  háreket  etedi.  Olarda 
da  hárqanday  jamanlıqtıń  ústinen,  jaqsılıqtıń  jeńiske 
erisetuǵınlıǵı  sóz  etiledi.  Mısalı,  ayırım  jazba  ádebiy 
erteklerde  maqtanshaqlıqtıń  da,  birewge  tásil  etip 
jamanlıq  etiwdiń  de  jaǵımpazlıqtıń  da,  ermeliktiń 
de  keyini  wayran  bolatuǵınlıǵın  qasqır,  jolbarıs,  túlki 
obrazları  arqalı  kórkem  bayanlaydı.  Jazba  ádebiy 
erteklerde  de  aqıllılıq,  tapqırlıq,  tereń  oy  juwırtıw 
arqalı  sıyqırlı  tilsiminiń  sheshimin  tabıw  máseleleri  sóz 

---

180
etiledi.  Mısalı,  T.  Jumamuratovtıń  «Qásiyetli  gáwhar 
tas  hám  aqıllı  shopan  haqqında  ertek»  shıǵarmasında 
tereń  oylılıq,  bilim,  aqıl  ulıǵlanadı.
Búgingi  kúni  jazıwshılar  ertek  shıǵarmaların  jazıwda 
tek  xalıq  erteklerine  júginip,  tek  awızeki  ádebiyat 
úlgisi  tiykarında  jaza  bermesten,  házirgi  ájayıp 
turmısımızdıń  ózinen  de  ertek  jazıp  atır.  Búgingi 
kúni  turmısımızda  ilim  hám  texnikanıń  rawajlanıwı 
erteklik  shıǵarmalar  dóretiwge  tiykar  bolıp  otır.
Ótegen AyJànoV
(1925 — 1960)
Ótegen  Ayjànov  1925-jılı  25-yàn-
vàrdà  Moynàq  ràyonındà  tuwılǵàn.  
1943 — 1944-jıllàrı  ekinshi  jáhán  urısınà 
qàtnàsàdı.  1950-jılı  Tàshkenttegi  yuridi-
kàlıq  mektepti  tàmàmlàp,  Qàràqàlpàqstàn 
Respublikàsı  Ministrler  Keńesinde  Sociàl 
támiynàt  ministrliginde  àǵà  inspektor 
bolıp  isleydi.
Ó.Ayjànovtıń  «Tolqın»,  «Nàmıs», 
«Bàlıqshı  jigit»,  «Ustàz  hám  shákirt», 
«Aràl  qushàǵındà»  degen  àt  penen  gúrriń,  povest 
hám  romànlàrı  bàsıldı.  Ó.  Ayjànovtıń  ómiri  Moynàq 
bàlıqshılàrınıń  turmısı  menen  tıǵız  bàylànıslı.  Sonlıqtàn 
dà  jàzıwshı  bàlıqshılàr  turmısın  sóz  etetuǵın  «Aràl 
qushàǵındà»  romànın  jàzdı.