K. PàlÍmbetov, P. Allàshov

Bàlàlıqtàǵı  umıtılmàs  wàqıyà
Bàlà  wàqtımdà  ákemniń  bir  ret  qàttı  urǵànlıǵı 
yàdımdà.  Jegen  tàyàǵımnıń  dàǵı  álleqàshàn  pitip  ketti, 
biràq  ne  ushın  tàyàq  jegenligim  keshegidey  yàdımdà.
Azàndà  úyden  shıǵıp,  mektepke  bàràmàn  dep 
kettimdàǵı,  bir  kósheden  bir  kóshege  qıdırıp  júrip, 
sol  kúni  mektepke  jete  àlmàdım,  sebebi,  kóshe 
bàlàlàrı  menen  àsıq  oynàǵàn  edim.  Aǵàm  màǵàn 
kitàp  sàtıp  àlàrsàń  dep  pul  berip  edi,  sol  puldıń 
bàrlıǵın  àsıqqà  uttırdım.  Oyınǵà  qızıǵıp  oqıwdı  dà 
umıtıp  ketippen.  Keshke  qàrày  pulım  tàwsılǵànnàn 
keyin  endi  qàyàqtàn  tiyin  tàpsàm  eken  dep  oylàdım. 

---

217
Oyınnıń  qumàrınà  berilip  ketip  eń  sońǵı  tiyinin 
uttırǵàn  àdàm:  «áttegene-ày,  tàǵı  bes  tiyin  tàbılsà, 
báriniń  esesin  qàytàrıp,  pullàrımdı  qàytàdàn  utıp 
àlàr  edim.  Bálkim,  bàsqàlàrdı  dà  tıp-tıypıl  etip  utàr 
edim»  dep  oylàydı  ǵoy.  Màǵàn  dà,  tàp  usı  oy  keldi, 
àzǵàntày  tiyindi  eplep  tàwsàm  boldı,  utıp  ketemen, 
dep  oylàdım.
Usı  màqsette  birge  oynàp  àtırǵàn  bàlàlàrdàn  qàrızǵà 
tiyin  sorày  bàslàdım.  Biràq  heshkimniń  de  màǵàn 
qàrız  bergisi  kelmedi.  Mınàdày  ırım  dà  bàr:  eger 
oyın  ústinde  utılǵàn  àdàmǵà  qàrız  berseń,  óziń  de 
utılıp  qàlàsàń.
Sondà  màǵàn  bir  oy  kelip  úyme-úy  kirip  «erteń 
àwılǵà  pàlwànlàr  keledi  eken,  solàrǵà  àqshà  jıynàwdı 
màǵàn  tàpsırıp  edi»,— dep  àytà  bàslàdım.
Bosàǵàdàn-bosàǵàǵà  telmirgen  iyttiń  ne  kórgen  kúni 
bolsın?  Oǵàn  ekiniń  biri  yà  tàyàq  ılàqtıràdı,  yà  súyek 
ılàqtıràdı.  Màǵàn  dà  sol  iyttiń  kúni  tústi—birewi 
berse,  ekinshisi  quwıp  sàldı,  shàmàsı,  màǵàn  àqshà 
bergenler  tek  meniń  àǵàmnıń  àtın  sıylàǵànlıqtàn  ǵànà 
bergen  bolıwı  kerek.
Degen  menen  àwıldı  àràlàp  bolıp,  tàbısımdı  esàplàp 
kórsem — oyınǵà  qàytàdàn  kirisip  ketiwge  bolàtuǵın  bir 
nárse  jıynàlıp  qàlıptı.  Biràq  hárkimniń  ǵàrǵàp  bergen 
àqshàlàrı  dà  kópke  bàrmày  tàwsıldı.  Onıń  ústine 
kúni  menen  oyın  ústinde  tàlày  ret  dizerlep,  tàlày  ret 
eńbeklep  júriwge  tuwrà  kelgenlikten,  shàlbàrım  jırtılıp, 
dizemniń  ózi  de  qızıl  shàqà  bolıp  qàlǵàn  eken.
Sol  kúni  oqıwdàn  qàytàtuǵın  wàqtımdà  úydiń  ishi 
meni  kútip,  kelmegen  soń  qàyàqqà  joq  bolıp  ketti 
eken,  dep  zer-zebil  bolıptı.  Ájàǵàlàrımnıń  meni  izlep 
sergizdànı  shıǵıptı.
«Erteń  pàlwànlàr  keledi»  degen  meniń  xàbàrımdı 
esitken  àwıl  àdàmlàrı  dà  sózdiń  ànıǵın  biliw  ushın 
biziń  úyge  birinen  soń  biri  kelip  tınım  bermepti. 
Qullàsı,  meni  qulàǵımnàn  uslàp,  úyge  kiyàtırǵàn 

---

218
wàqıttıń  ózinde-àq  meniń  kúni  menen  ne  islep,  ne 
qoyǵànım  úydiń  ishine  álleqàshàn  àyàn  eken.
Solày  etip,  ákemniń  àldındà,  onıń  húkimin 
kútiwime  tuwrà  keldi.  Dúnyàdà  meniń  ushın  eń 
qorqınıshlısı  dà  usı  ákemniń  àldındà  àyıplı  bolıp  turıw 
edi.  Ol  meniń  bàsımnàn  àyàǵımà  deyin  qàràp  shıqtı. 
Qızıl  shàqà  bolǵàn  jàlàńàsh  dizemniń  isigi,  jàydıń 
sınıq  áyneginiń  ornınà  tıǵıp  qoyılǵàn  kópshiktey, 
shàlbàrımnıń  jırtıǵınàn  shıǵıp  ketipti.
— Mınàw  ne?—dedi  àǵàm  jày  pàràxàt  túrde.
— Bul  dize,—dep  juwàp  berdim  men  dizemniń 
tesigin  àlàqànım  menen  jàsırıwǵà  háreket  qılıp.
— Dize  ekeni  durıs,  biràq  ol  nege  shàlbàrıńdı 
tesip  dàlàǵà  shıǵıp  ketken.  Shàlbàrıńdı  qàyàqlàrdà 
júrip  jırttıń,  áne  usını  àyt?
Men  shàlbàrımnıń  jırtılǵànın  tàp  házir  ǵànà 
kórgendey  tàńlànıp  qàràdım.  Ótirikshi  menen  qorqàq-
tıń  háreketi  qızıq  hám  túsiniksiz  bolàdı  ǵoy:  úlken-
lerdiń  bàrlıǵınıń  biletuǵınlıǵın  bilseń  de,  tàysàlàq-
làwdıń  pàydàsız  ekenligin  túsinseń  de,  ràsın  àytıw-
dàn  tàysàlàqlàp  ne  juwàp  qàytàrıp  àtırǵànıńdı  óziń 
de  bilmey,  áytewir  bir  nárselerdi  bıljırıqlày  bereseń.
Aǵàmnıń  dàwısı  qàttıràq  esitile  bàslàdı.  Xojàlıq 
bàsshısınıń  minezin  biletuǵ ın  úydegiler  màǵàn 
kómeklespekshi  bolıp  edi,  biràq  ákem  qolın  bir  siltep, 
olàrdı  qàytàrıp  tàslàdı  dà:
— Solày  etip,  shàlbàrdı  qàlày  jırtıp  àldım  de-
diń? — dedi.
— Mektepte...  shege  ilip  ketti...
— Qàlày,  qàlày  dediń?  Tàǵı  bir  qàytàr...
— Shege  ilip  ketti.
— Qàyàqtà?
— Mektepte.
— Qàshàn?
— Búgin.
— Aǵàm  shàppàtı  menen  jàǵımà  àldırıp  jiberdi.

---

219
— Endi  àyt.  Shàlbàrımdı  qàlày  jırttım  dep  ediń?
Men  juwàp  bermedim.  Aǵàm  ekinshi  shekeme  de 
jáne  bir  àldırdı.
— Endi  àyt?
Men  jılàp  jiberdim.  Aǵàm:
—Toqtàt! — dep  jekirindi  de,  qàmshıǵà  umtıldı.  Men 
jılàwdı  qoyà  qoydım.  Aǵàm  qàmshısın  uslàp:
—Eger  tàp  házir  ràsıńdı  àytpàsàń,  kóreseń, — dedi 
màǵàn.
Ushındà  tàstàn  túyini  bàr  bul  qàmshınıń  qàndày 
ekenligin  men  jàqsı  biletuǵın  edim.  Qàmshınıń  qáwpi 
shınlıqtıń  qorqınıshın  bàsıp  kettidàǵı,  men  àzànnàn 
bàslàp  ne  bolǵànın,  qàydà  bàrǵànımnıń  dımın 
qàldırmày  àytıp  berdim.
Sud  àyàqlàndı.  Úsh  kúnge  shekem  men  ózime  kele 
àlmàdım.  Mektepte  de,  úyde  de  ózimdi  bir  túrli 
qolàysız  sezdim.  Kewlim  àlàǵàdà.  Men  àǵàm  menen 
tàǵı  bir  ret  júzlesiwime  tuwrà  keletuǵınlıǵın  sezdim. 
Hátte,  bul  gáp  tezirek  pite  qoysà  bolàr  edi,  dep 
tınıshsızlànà  bàslàdım.  Màǵàn  kútá  àwır  kóringeni 
àǵàmnıń  meniń  menen  sóyleskisi  kelmegeni  boldı.
Úshinshi  kúni  ǵànà  inim  màǵàn  àǵàmnıń  shàqırıp 
àtırǵànın  àyttı.  Ol  meni  qàsınà  otırǵızdı  dà  bàsımnàn 
sıypàlàp,  meniń  házir  qàlày  oqıp  júrgenligimdi  soràdı. 
Sonnàn  keyin  tosàttàn:
— Seni  men  ne  ushın  urǵànımdı  bileseń  be? — dep 
soràdı.
— Bilemen, — dedim.
— Senińshe,  ne  ushın? — dedi  ol.
— Aqshàlı  oyın  oynàǵànlıǵım  ushın,  —  dedim  men.
— Yàq,  ol  ushın  emes.  Bàlà  wàqtımızdà  bizlerdiń 
bàrlıǵımız  dà  àqshà  tigip  oynàdıq  ǵoy.  Men  de 
oynàdım,  seniń  ájàǵàlàrıń  dà  oynàdı.
—Shàlbàrımdı  jırtqànım  ushın.
—Yàq,  shàlbàrıń  ushın  dà  emes.  Bàlà  wàqtımızdà, 
bàrlıǵımız  dà  yà  shàlbàrımızdı,  yà  kóylegimizdi  jırtıp 
kelip  júrdik  ǵoy.  Bir  jàqsısı  àmàn  keletuǵın  edik. 

---

220
Sen  bárqullà  bir  sızıqtàn  shıqpàytuǵın  qız  emesseń.
—Mektepke  bàrmàǵànım  ushın.
—Álbette,  bul  seniń  úlken  qáteń.  Seniń  sol  kúngi 
àyıbıń  dà  sonnàn  bàslàndı.  Bunıń  ushın  sàǵàn  keyip 
qoyıw  múmkin  edi,  eń  àrı  bàrǵàndà  qulàǵıńdı  buràr 
edim.  Men  seni,  bàlàm,  ótirik  àytqànlıǵıń  ushın 
urdım.  Ótirik  àytıw  degen — ol  bir  retki  qáte  emes, 
tosınnàn  àytılǵàn  dálil  emes,  ol  minezdiń  túri, 
minezdiń  belgisi  hám  onıń  ádetke  àynàlıp  ketiwi  de 
múmkin.  Bir  retki  ótirik  seniń  júregińe  túsken  eń 
qáwipli  merez  shóp.  Eger  sen  onı  wàqtındà  júregińnen 
àlıp  tàslàmàsàń,  ondà  ol  seniń  pútkil  júregińdi  qàplàp 
ketedi  dàǵı,  hàdàl  tuqım  ósetuǵın  jer  qàldırmàydı. 
Dúnyàdà  ótirikten  jàmàn,  onnàn  qáwipli  nárse  joq. 
Onı  quwıp  tà  jibere  àlmàysàń,  urıp  tà  jıǵà  àlmàysàń. 
Endigiden  bılày  sen  hámiyshe,  shınlıqtı  àytàtuǵın 
bolàsàń.  Qıysıq  náldi —qıysıq  nál,  qumannıń  qıysıq 
tutqàsın — qıysıq  tutqà,  qıysıq  àǵàshtı — qıysıq  àǵàsh 
deytuǵın  bolàsàń  túsindiń  be  sonı?
— Túsindim.
— Ondà  bàrà  ber,—dedi  ol  jàypàwsıp.
Bunnàn  bılày  ómirimde  heshqàshàn  ótirik  àytpàspàn, 
dep  ishimnen  ànt  ettim.  Onıń  ústine  men  àǵàmnıń 
minezin  jàqsı  biletuǵın  edim.  Men  sózimde  turmàsàm, 
onıń  sózinde  turàtuǵının,  àytqànın  islep,  meni 
qànshàmà  jàqsı  kórse  de,  óltirip  tàslàytuǵının  bildim.
1. Bàlà  ne  sebep  ákesine  ótirik  àyttı?
2. Mektepke  bàrmày  joldà  neler  isledi?
3. Bàlànı  ne  sebep  ákesi  urdı?
4. Bàlànı  urǵànı  durıs  pà?
5. Bàlà  qàndày  juwmaqqa  keldi? 

---

221