K. PàlÍmbetov, P. Allàshov
Download 1.46 Mb. Pdf ko'rish
|
adabiyot 6 qqr
|
Aq keme
(Povestten úzindi) Onıń åki qıylı ertågi bàr ådi. Biråwi óziniki, bul årtåkti ózinån bàsqà håshkim bilmåydi. Ekinshisin îǵàn àtàsı àytıp bårgån ådi. Sîńındà bul årtåklårdån nárså då qàlmàdı. Gáptiń bàǵdàrı minå usılàr tuwràlı bîlàdı. Sîl jılı îl jåtisin tîltırıp, sågizgå qàràǵàn ådi. Dáslåp îǵàn àrnàp pîrtfål sàtıp àlındı. Qarà dårmàn- 222 tinnån tigilgån bul pîrtfåldiń àshılıp jabılǵandà shırt åtåtuǵın jıltırawıq temirdån islångån qulpı bàr ådi. Oǵàn qîsımshà màydà zàtlàr sàlàtuǵın qàltàsı dà bàr. Bir sóz bånån sıpàtlànǵàndà qádimgi måktåpkå àlıp bàràtuǵın îqıwshınıń portfåli. Hámmå nárså ánå usınnàn bàslànàdı. Àtàsı bul pîrtfåldi kóshpåli àvtîlàvkàdàn sàtıp àlǵàn ådi. Tàwdàǵı shàrwàlàr ushın kåråkli tàwàrlàrdı àlıp júråtuǵın àvtîlàvkà, Sàn-Tàsh àńǵàrındà îtırǵàn bàjbànnıń úylårinå hárdàyım qàyrılıp ótetuǵın edi. Tàp usı jårdågi úylårdån bàslàp, àńǵàrdıń bàǵdàrı månån tàwǵà qàrày sîzılıp ketåtuǵın qîrıq tîǵày bàslànàdı. Ol jårdå tåk bîlǵànı úsh xîjàlıq bàr ådi. Sîndà dà àvtîlàvkà àndà-sàndà bul úylårdiń tusındà irkilip ótådi. Úsh úydiń àràsındàǵı jàlǵız bàlà bîlǵàn bul àvtîlàvkànıń kiyàtırǵànın hárdàyım åń dáslåp kórådi då: — Kiyàtır! — dåp bàqıràdı îl úylårdiń àynàsınıń aldına hàplıǵıp juwırıp kelip. Dúkàn màshinà kiyàtır. Íssıq kóldiń årnåginån bàslànàtuǵın bul àrbà jîl tàslàrdıń àràsındàǵı qàzǵànàq àńǵàrdı bîylàp, dáryànı jàǵàlàp kålåtuǵın ådi. Bundày jîldàn júriw ánåyi màshàqàt åmås. Qàràwıl tàwǵà jåtkånnån kåyin, jîl jànbàwırdàǵı tàr ótkållårdiń ultànı månån jîqàrı kótårilip, înnàn sîń kóp wàqıtqà dåyin àylànbàlı, shóp shıqpaǵàn jàlàńàsh túsårlik pånån bàjbànnıń úylårinå kålip tirålådi. Qàràwıl tàwlı úylårgå júdá jàqın bîlǵànlıqtàn kishkånå bàlà jàz shıǵıwdan-àq hár kúni tàw båtkå shàpqılàp kåtip, dúrmiyin àrqàlı kólgå qàràp îtıràtuǵın ådi. Jîldıń jàǵàsındàǵı înıń îtırǵàn jårinån hámmå nárså, måyli àtlı, måyli piyàdà, måyli màshinà bîlsın bári då àlàqànındà turǵàndày bîlıp kórinådi. Bir sàpàrı jàzdıń ıssı kúniniń birinde bàlà ózinå àrnàlǵàn tàs qîrshàwdıń ishindå shîmılıp atırǵandà, 223 jànbàwırdàǵı jîl månån shàńǵıtıp kiyatırǵan màshinànı tap usı jerdå turıp înıń kózi shàlıp qàldı. Oǵàn bul qîrshàwdı dáryànıń jàypàwıtlàw jårindågi årnåginån ǵànà, àtàsı tàstàn órip dúzåtip bårgån ådi. Kim bilådi dåysiz, usı tàstàn órilgån qîrshàw bîlmàǵàndà, bálki bul bàlà állåqàshàn suwǵà kåtip ólgån bîlàr ådi. Háttå, kåmpir àpàsınıń aytıwına qàràǵàndà dáryànıń pátli àǵısı onıń súyegin állåqàshàn Íssıq kólge ıǵızıp ketip, îl jårdå bunıń dånåsiniń bàlıqlàr månån bàsqà dà bálåqàdàlàrǵà jåmtik bîlàtuǵın råti bàr åkån. Egår sîndày bîlıp qàlǵàn jàǵdàydà, bul bàlànıń súyågin izlåp, suwǵà túsip, håshkimniń jànı àshıp qàyǵırmàs tà ådi, såbåbi, înıń håshkimgå kårågi jîq. Házirshå îndày hádiyså då bîlǵàn jîq. Biràq bîlıp qàlǵàn jàǵdàydà múmkin mına kåmpirdiń înı qutqàrıw ushın shınında dà bàsı àylànbàs ådi. Óytkåni, bul kåmpir bàlànıń jànàshırı emås ǵîy, àqırı. Kempir bîlsà bunı shåtlåtip, ógåydiń àtı ógåy dá, qàlày kóz-qulàq bîlıp júrsåń då bári bir ógåyliginå tàrtà bårådi. Óytkåni, îl ógåy... Àl, ågår înıń ógåy bîlǵısı kelmåså nå qılàsàń? Nå såbåptån înıń kålgindi-ógåy bîlıwı keråk åkån? Múmkin, bàlà åmås, àl kåmpirdiń ózi kålgindi shıǵàr? Måyli, bul jónindågi gápti kåyninån àytàrmız. Àtàsınıń oǵàn shîmılıw ushın islep bårgån tàs qîrshàwı tuwràlı dà sîńınàn gáp åtåmiz. Sîl sàpàrı îl tàwdàn túsip, izindå uzın-shubày shàń qàldırıp kiyatırǵan àvtîlàvkànı kórgån ådi. Sînlıqtàn, îl ózinå pîrtfål sàtıp àlınàtuǵının anıq bilgendåy bîlıp quwànıp kåtti. Ol suwdàn dárhàl àtılıp shıqtı dà, ıshtànınıń båldåmåsin jip-jińishkå bålinå shàlà- pulà ildirip àldı dà, dáryànıń suwınıń suwıqlıǵınıń sàldàrınàn kógårip turǵànınà qàràmàstàn, ústi-bàsınıń suwı sîrǵàlàp, sîqpàq pånån úylår táråpkå juwırıp kåtti. Såbåbi, înıń àvtîlàvkànıń kiyàtırǵànın hámmådån burın xàbàrlàǵısı kålgån ådi. 224 Bàlà àldınàn shıqqàn gåz kålgån putàlàrdıń ústinån såkirip shıbındày ushıp îtırdı. Ústinån àsırılıp såkirå àlmàytuǵın tàslàrdàn àylànıp ótti. Ol ózi jàqsı kóråtuǵın biyik shóplårdiń då, tàslàrdıń dà ózi ushın ápiwàyı nársålår åmås åkånin bilså då, îlàrdıń jànındà bir såkund irkilip turmàdı. Olàrdıń dà nàràzı bîlıp, àyàǵınà îràw bîlıwı múmkin ådi. Sînlıqtàn bàlà pát pånån juwırıp kiyàtırıp, «Shógip àtırǵàn túyå»niń tusınà kålgåndå: — (îl túyåniń órkåshinå usàp, bir jàǵı jårgå kirip kåtkån tàrǵıl grànit tàstı usılày àtàytuǵın ådi) «Dúkàn-màshinà kiyàtır. Mån sîńınàn àylànıp kålåmån» — dådi ishinån îǵàn bir qàràp. Bul sàpàrı înıń burınǵıdày bîlıp túyå órkåshin sıypàlàp, màràpàt bårip turàtuǵın wàqtı jîq ådi. Sînlıqtàn, îl àtàsınıń quyrıǵı gúzålip, pishtirilgån àtqà înshà kåwil bólmågåndåy åtip, sån tîqtàp tur ålå, mınà jàqtà înǵıs jumıs bàr dågån mánidå túyåniń iyåsi qusàp màràpàtlàp tusınàn ótip kåtti. Jàrtısı qàrà, jàrtısı àq «Er» — dåp àtàlàtuǵın înıń tàǵı bir tàsı bàr ådi. Shubàr àlà bîlıp dónip turǵàn bul tàstıń ústi tàp àttıń årinån àynımày qàlǵàn, háttå, îǵàn àtqà mingåndåy bîlıp gárdiyip îtırıwǵà dà bîlàdı. «Qàsqır» dågån tàǵı bir tàs bàr ådi. Bul dà tàp qàsqırdàn àynımàydı. Ózi àqshıl, kógis súr bîlıp, gújiråygån jålkåsi månån dúńkiygån màńlàyı birîtàlà kålisip qàlǵàn. Bàlà îǵàn hárdàyım jàqınlàǵàndà jår bàwırlàp buqqı tàslàp, înı àtıp tàslàytuǵındày gózlåp turàtuǵın ådi. Onıń åń jàqsı kóråtuǵın tàǵı bir tàsı «Tànk». Jåńiliwdiń nå åkånin bilmåy tànkkå uqsàp háńkiyip turǵàn bul tàs dáryànıń ǵırrà årnågindå suwǵà tiyip tur ådi. Sál-pál sàbır åtip qàràp tursàń, îl tàp såniń kóz àldıńdà dáryànıń årnåginån gúmbir-sàmbır åtip, àq kóbik shàshıràtıp suwǵà túsip kåtåtuǵındày àybàtlı bîlıp kåtådi. Kinîdàǵı tànklårdå tàp usındày bîlàdı. Olàr àldındà nå turǵànın pisånt åtpåstån, suwǵà dà kiyip kåtå bårådi. Bàlà kinîfilmlårgå siyråk bàràtuǵın 225 bîlǵànlıqtàn, kórgånlårin yàdındà båkkåm sàqlàp, umıtpàytuǵın ådi. Såbåbi, àtàsı înı tàwdıń àrjàǵındàǵı qîńsılàs shågàràdà jàylàsqàn sîvxîzdıń plåmfårmàsındà bîlàtuǵın kinîǵà hárdàyım àpàràdı. Sînlıqtàn bàlànıń qıyàlındà dáryàdàn julqınıp ótiwgå tàyàr turǵàn «Tànk» pàydà bîlǵàn ådi. Bul wàqıttà quyàsh bàtısqà, kól táråpkå eńkåyip bàtıwǵà shàmàlàsqàn ådi. Átiràp qîńır sàlqın tàrtà bàslàdı. Shıńlàrdıń kúnshıǵàr táråpindå dáslåpki qısqà kólåńkålår pàydà bîldı. Endi kún åńkåygån sàyın, kólåńkålår jår bàwırlàp uzàyıp, tàwlàrdıń bàwırınà qàrày tırmàsà bårådi. Kúnniń tàp usındày bîlıp turǵàn máhálindå Íssıq kóldå qádimgi àq kåmå kórinåtuǵın ådi. Bàlà dúrmiyindi åń àlıstàn kórinåtuǵın åtip bàǵdàrlàdı dà, dåmin ishinå tàrtıp qàldı. Ánå îl! Tuwrı àldındà Íssıq kóldiń kógis qîynındà júzip bàràtırǵàn àq kåmå kóriniwdån-àq, hámmå qîlàysız- lıqlàr birdån umıtılıp kåtti. Júzip bàràtır. Qúdiråtli uzın trubàlàrınıń sulıwın àytpàysàń bà! Ol tàp tåp- tågis bîlıp tuwrı hám bir qáliptå júzip bàràtır. Bàlà dúrmiyinniń àynàsın kóylåginiń åtågi månån àsıǵıp súrtip, îkulyàrın tàǵı bàǵdàrlàdı. Kåmå súldåri burın- ǵıdàn dà ànıq kórinådi. Endi înıń tîlqındà qàlày shàyqàlǵànın, háttå àrtındà sîzılıp qàlıp bàràtırǵàn àppàq izin då kóriw múmkin ådi. Bàlà àq kåmådån kózin àyırmày shàd bîlıp màqtànısh pånån qàrày bàslàdı. Egår înıń årkindå bîlǵàndà, îl àq kåmådå júzip júrgån àdàmlàrdı kóriw imkàniyàtınà årisiw ushın înı jàqın jårdån júzdirår ådi. Biràq, kåmå bàlànıń bul qıyàllàrın bilmåytuǵın ådi. Ol ástå àqırın hám úlkån mártåbå månån qàydàn shıqqànı bålgisiz bîlǵànı sıyàqlı, qàydà bàràtuǵını dà bàlàǵà bålgisiz bîlıp júzip kåtå bårdi. Kåmåniń qàlày júzip bàràtırǵànlıǵı kóp wàqıtqà dåyin kórinip turdı. Bàlàdà óziniń qàlàyınshà bàlıqqà 15—Ádebiyàt, 6-kl 226 àylànıp, dáryà àrqàlı àq kåmågå qàlày júzip bàrǵısı kålåtuǵını hàqqındà kóp wàqıt îylàndı. Bir sàpàrı îl Qàràwıl tàwınıń ústinån shıǵıp kógis dóngån Íssıq kóldå àq kåmåniń júzip bàràtırǵànın birinshi råt kórgåndå, înıń júrågi gózzàl kórinistån zàwıqlànıp, sháwkildåp Íssıq kól màtrîsı, yàǵnıy ákåsin tàp usı kåmådå islåydi dågån shåshimgå kålgån ådi. Bàlànıń buǵàn isångåniniń mánisi, ákåsin îǵàdà kórgisi kålgån ådi. Ol ákåsin då, ànàsın dà bilmåydi. Såbåbi, bàlà îlàrdı håshqàshàn dà kórgån åmås. Olàrdıń håshbiråwi bàlàm bàr åkån-àw, dåp bunı kålip tå kórgån åmås. Biràq bàlà ákåsiniń Íssıq kóldågi kåmålårdiń birindå màtrîs bîlıp islåytuǵınınàn xàbàrı bàr ådi. Ànàsı bîlsà ákåsi månån àyırılısıp, bàlàsın àtàsınà qàldırıp qàlàǵà kåtip qàlǵàn. Qàlàyınshà kåtkån bîlsà sîlàyınshà àrtınà àylànbàdı. Kåtkåndå då àlıstàǵı tàwlàrdıń àrjàǵındàǵı kóldån då, àrıdàǵı tàwlàrdàn dà àsıp kåtkån. Mómin ǵàrrı bir sàpàrı sîl qàlàǵà kàrtîshkà sàtıwǵà bàrıp bir háptågå dåyin jîq bîlıp kåtti. Qàytıp kålgånnån kåyin shày iship îtırǵàndà, Båkåy månån kåmpirinå óziniń qızı, yàǵnıy bàlànıń ànàsın kórgånligin àytıp bårdi. Ol qàndày dà bir úlkån fàbrikàdà màshınshı bîlıp islåydi åkån. Biråwgå bàsın shàtıp jàńàdàn xîjàlıq bîlıptı. Eki qızlı bîlǵàn, îlàrdı háptådå bir kóråtuǵın bàlàlàr bàqshàsınà tàpsırıptı. Jàyınıń sırtqı turpàtı úlkån bîlǵànı månån biràq, qızınıń xîjàlıǵı àdàm zîrǵà àylànàtuǵın tàr ójirågå îrnàlàsqàn åkån. Qîńsılàrı tàp shàr bàzàrdàǵıdày bir- birin tànımàytuǵın qusàydı. Sîndà dà, áytåwir åplåp kúnåltip wîtırǵàn. Úyinå kålgånnån sîń qàpını dárhàl ishtån ildirip àlàdı åkån, tàp qápåstågidåy. Mudàmı sóytip qàmàwdà îtıràtuǵın kórinådi. Qızınıń kúyåwi kóshålårdågi àdàmlàrdı àvtîbusqà mindirip àydàytuǵın shîfyor åkån. Àzànǵı sààt tórttå kåtip, túndå qàytıp 227 kålådi. Àńsàt jumıs åmås qusàydı. Qızı biyshàrà kåm kåwillånip jılàp ákåsinån qàytà-qàytà kåshirim sîràptı. Jàńàdàn kvàrtirà àlıwınıń råti kålip turǵàn åkån, biràq qàshàn àlàtuǵını námálim. Egår mınà kúyåwi qàbàǵın shıtpàytuǵın bîlsà, jàńà kvàrtiràlı bîlǵànnàn kåyin bàlàsın óz qîlınà àlàtuǵın niyåtin àytıptı. Sînlıqtàn îl ákåsi Mómingå bàlà úyindå bîlà tursın dåp ótinish åtipti. Mómin ǵàrrı îǵàn: «Bul jóninån ǵàm jåmå, bárinån då båtår mınà kúyåwiń månån urısıp- qàǵıspày îńısıq åtsåń bàsqàsınıń ilàjı bîlàr dåpti. Måyli, bàlà qàńǵırmày-àq qîysın. Ózim tiri júrsåm bàlànı håshkimgå bårmåymån. Jàzàtàyım is bîlıp ólip kåtkåndåy bîlsàm, àldın àllà àshsın, tiri båndå óziniń jîlın tàbàr» — dåp qızınıń kåwlin àlıptı. Ǵàrrınıń bul gápin åsitip îtırǵàndà, Båkåy àpày månån kåmpir suwıq dåmlårin àlıp, háttå birgå qàmsıǵıp kózlårinå jàs àldı. Tàp sîl sàpàrı shày iship îtırǵàndà, îlàr bàlànıń ákåsi tuwràlı dà gáp qîzǵàǵàn ådi. Ǵàrr ını ń biråwlårdån åsitiwinå qàràǵàndà, burınǵı kúyåw bàlàsı, yàǵnıy bàlànıń ákåsi qàndày dà bir kåmådå ålå màtrîs bîlıp islåp júrgån qusàydı. Ol dà qàytàdàn xîjàlıq bîlıp, åki må úsh på bàlàlı bîlıptı, úyi jàǵısqà jàqın dåydi. Àràq ishkåndi då qîyıptı. Jàńàdàn àlǵàn hàyàlı hárdàyım bàlàlàrın izinå årtip înı kútip àlıw ushın jàǵıstà turàdı åkån. Olàrdıń kútip júrgåni qádimgi usı kåmå dåp îylàdı bàlà ishinån. Àl, kåmå bîlsà ástå-àqırın jıljıp àlıslày bàslàdı. Ózi àq hám uzın kåmå tur Bàsınàn tútin buwdàqlàtıp, kógis tàrtqàn kól båtindå sızılıp bàràtırǵàndày, biràq bàlıqqà àylànıp ózinå júzip kålåtuǵın bul bàlànı bilmåy kåtå bårdi. Bàlà qàlàyınshà bàlıqqà àylànıp kåtsåm åkån dåp qıyàl åtti. Onıń pikirinshå, hámmå tulǵàsı bàlıq bîlıwı kåråk: dånåsi, quyrıǵı qàlàshı, qàbırshàǵı dà. 228 Tåk ǵànà tikiråygån qulàǵı månån qırshılǵàn murnı hám bàsı jińishkå mîynınà ilinip, óziniń îrnındà qàlsà bîldı. Kózi då qàndày bîlsà sîl qálpindå tursà. Álbåttå, tàp házirgidåy åmås biràq bàlıqtıń qàràǵànındày bîlsà. Bàlànıń kirpiklåri, tàp bàspàqtıń kirpiklårindåy up-uzın ådi. Sînlıqtàn bà, gåydå îlàr ilinisip qàlàdı. Àl Gúljàmàl bîlsà, ánå såniń usı kirpiklåriń måniń qızımdà bolǵàndà gózzàl bîlıp årjåtår ådi dåy bårådi. Oǵàn gózzàl qız bîlıwdıń yàmàsà bàlàǵà sulıw jigit bîlıwdıń nå kårågi bàr? Bul îǵàdà kåråkli! Bala óziniń kózleriniń sulıw ekenin elestirgeni menen biraq, oǵan suwdıń astında júrgende qaraytuǵın qolaylı kóz kerek. 1. Sh.Aytmatov qaysı shıǵarmaları arqalı dúnyaǵa tanıldı? 2. Bala ne ushın aq kemeniń keliwin intizarlıq penen kúter edi? 3. Mómin ǵarrı Bekeyge anası haqqında qanday xabar ákeldi? 1. Povestti oqıp, mazmunın sóylep berin. 2. Shıǵarma mazmunı boyınsha súwret salıń. 229 zulfIyà (1915 — 1996) Zulfiyà Isràilovà házirgi zàmàn ózbek ádebiyàtınıń eń iri wákilleriniń biri. Shàyırànıń dóretiwshiligi oǵàdà keń hám kórkemlik jàqtàn jetilisken, yoshlı shıǵàrmàlàrdàn ibàràt. Onıń qosıqlàrı lirikàlıq tuyǵılàrǵà, ráńbáreń súwretlewlerge, ájàyıp obràzlàrǵà bày bolıp dóretiledi. Zulfiyà 1915-jılı 1-màrttà Tàshkent qàlàsındà ónerment xojàlıǵındà dúnyàǵà keledi. Mektepti hám joqàrı oqıw ornın pitkergennen keyin A. S. Pushkin àtındàǵı til hám ádebiyàt institutındà àspirànturàdà oqıydı. Keyin «Ózbekistàn» mámleketlik bàspàsındà, Ózbekistàn Jàzıwshılàr àwqàmındà, gàzetà, jurnàllàrdà isledi. Ol uzàq jıllàr dàwàmındà «Sàodàt» jurnàlınıń bàs redàktorı bolıp xızmet etti. Zulfiyà jámiyetlik isker sıpàtındà respublikàlıq mádeniyàt isine de belsene qàtnàstı. Sonlıqtàn dà oǵàn burınǵı àwqàmnıń birqànshà mámleketlik sıylıqlàrı berildi. Ózbekistàn xàlıq shàyıràsı degen eń joqàrı àtàqqà dà iye boldı. Zulfiyà on úsh — on tórt jàslàrınàn bàslàp qosıq jàzà bàslàǵàn. Onıń qosıqlàrı 1930-jıldàn bàslàp bàsılıp shıǵà bàslàydı. 1932-jılı jàs shàyırànıń «Hàyot vàràqlàri» degen àtàmàdà birinshi kitàbı bàsılıp shıǵàdı. Sońınàn shàyırànıń hár qıylı jıllàrdà «Hulkàr», «Men tàńdı jırlàymàn», «Doslàr menen sáwbeti», «Lirikà», «Júregime jàqın àdàmlàr», «Gúllerim», «Dástànlàr», «Kàmàlàk» sıyàqlı onlàǵàn kitàplàrı bàspàdàn shıqtı. 230 Zulfiyà qosıq janrı menen birge ocherk hám publi- cistikàlıq shiǵarmalar dà jàzdı. Tuwısqàn xàlıqlàrdıń shıǵàrmàlàrın ózbek tiline àwdàrdı. Download 1.46 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|