K popper va uning ilmiy bilimining o'sishi haqidagi g'oyasi. Reja: Kirish

Ilmiy bilimlar o‘sishini tushunishda Popper g‘oyasi va tarixiy tahlilining integratsiyasi.

Ilmiy bilimlarning o'sishini har tomonlama tushunish uchun Karl Popper g'oyalarini tarixiy tahlil bilan birlashtirish juda muhimdir. Popperning soxtalashtirish tushunchasi va ilmiy taraqqiyotning mohiyati ilmiy bilimlarning vaqt o‘tishi bilan rivojlanishini tekshirish uchun mustahkam asos yaratadi. Biroq, ilmiy rivojlanishning murakkabliklarini tushunish uchun sof nazariy yondashuv etarli bo'lmasligi mumkin. Tarixiy tahlilni ilmiy bilimlarning o'sishini o'rganishga kiritish orqali olimlar ilmiy nazariyalar paydo bo'lgan va qabul qilingan yoki rad etilgan ijtimoiy, siyosiy va madaniy kontekstlarni tekshirishlari mumkin. Ushbu yondashuv ilmiy bilimlar turli omillar ta'sirida qanday shakllanayotganini va empirik dalillar va ijtimoiy ta'sirlar asosida qanday rivojlanishini yanada nozikroq tushunish imkonini beradi. Popper g‘oyalarini tarixiy tahlil bilan birlashtirish ilmiy bilimlar o‘sishining yanada yaxlit ko‘rinishini ta’minlaydi, ilmiy nazariyalar, metodologiya va ular yuzaga keladigan ijtimoiy-madaniy kontekst o‘rtasidagi murakkab dinamika haqida tushuncha beradi. A. Popperning soxtalashtirish nazariyasi va tarixiy tahlilining bir-birini toʻldiruvchi jihatlari. Tarixiy tahlil Popperning soxtalashtirish nazariyasidan tashqari , ilmiy bilimlarni tahlil qilishda bir-birini toʻldiradigan yondashuvni ham beradi. Popper ilmiy va ilmiy bo‘lmagan nazariyalar o‘rtasidagi chegaralanishga e’tibor qaratib, soxtalashtirish muhimligini ta’kidlasa, tarixiy tahlil ilmiy g‘oyalarning vaqt o‘tishi bilan rivojlanishini tekshiradi. Ilmiy nazariyalar shakllantiriladigan tarixiy sharoitga qarab, tarixchilar ilmiy bilimlarning o‘sishiga ta’sir etuvchi ijtimoiy-madaniy omillarni ajratib ko‘rsatadilar. Ushbu yondashuv ilmiy g'oyalar qanday paydo bo'lishi, o'zgarishi va rivojlanishini yanada chuqurroq tushunishga imkon beradi. Bundan tashqari, tarixiy tahlil ilmiy nazariyalarni qabul qilish yoki rad etishga olib kelgan o'ziga xos holatlar haqida tushuncha beradi va demarkatsiya muammosi atrofida davom etayotgan muloqotga hissa qo'shadi. Shuning uchun ham Popperning soxtalashtirish nazariyasini tarixiy tahlil bilan birlashtirib, olimlar ilmiy bilimlar dinamikasi haqida toʻliqroq tushunchaga ega boʻlishlari mumkin. B. Ilmiy yutuqlarda qo'shma yondashuvni ko'rsatadigan misollar Ilmiy yutuqlarda qo'shma yondashuvning bir misoli evolyutsiya nazariyasining rivojlanishidir. Charlz Darvin tomonidan taklif qilingan bu nazariya biologiya, geologiya va paleontologiya kabi turli ilmiy sohalardagi bilimlarni birlashtirdi. Darvinning kuzatishlari va tajribalari boshqa olimlar tomonidan toʻplangan maʼlumotlar bilan birgalikda unga tabiiy tanlanish nazariyasini shakllantirish imkonini berdi. Yana bir misol, astronomiya sohasi bo'lib, u kombinatsiyalangan yondashuvdan katta foyda ko'rgan. Astronomlar koinotni o'rganish uchun nazariy modellar, teleskoplar kuzatuvlari va kosmik missiyalar ma'lumotlarining kombinatsiyasidan foydalanadilar. Ushbu fanlararo yondashuv galaktikalarning shakllanishi va evolyutsiyasi, ekzosayyoralarning ochilishi va Katta portlash nazariyasini tasdiqlash haqidagi tushunchamizda yutuqlarga olib keldi. Umuman olganda, ilmiy yutuqlarga qo'shma yondashuv tadqiqotchilarga bir nechta fanlardan olingan bilimlardan foydalanishga imkon beradi, bu esa tabiiy dunyoni yanada to'liqroq tushunishga olib keladi. 1. Katta portlash nazariyasining rivojlanishi Yigirmanchi asrda ishlab chiqilgan Katta portlash nazariyasi koinot va uning kelib chiqishi haqidagi tushunchamizda inqilob qildi . Belgiyalik fizik Jorj Lemetr tomonidan 1927 yilda taklif qilingan va keyinroq amerikalik astronom Edvin Xabbl tomonidan aniqlangan bu nazariya koinot taxminan 13,8 milliard yil avval o'ta issiq va zich nuqta sifatida boshlanganligini ta'kidlaydi. Ushbu modelga ko'ra, o'shandan beri koinot kengayib bormoqda, bu energiyaning tez chiqishi va galaktikalar, yulduzlar va sayyoralarning paydo bo'lishi bilan ajralib turadi. Kosmosni boshlagan yagona, portlovchi hodisa kontseptsiyasi barqaror holat modeli haqidagi an'anaviy nazariyalarni shubha ostiga qo'ydi va astrofizikada katta yutuq bo'ldi. Katta portlash nazariyasini doimiy ravishda takomillashtirish va rivojlantirish orqali biz koinotning kelib chiqishi va evolyutsiyasini yaxshiroq tushunishga erishdik. 2. DNK tuzilishining ochilishi Biologiya sohasidagi eng yangi kashfiyotlardan biri, shubhasiz, DNK tuzilishining aniqlanishidir. 1953 yilda Jeyms Uotson va Frensis Krik tomonidan qilingan ushbu kashfiyot irsiy ma'lumotni uzatish va saqlash mexanizmi haqidagi tushunchamizni tubdan o'zgartirdi. Nukleotidlardan tashkil topgan qo'sh spiral bo'lgan DNKning tuzilishi genlarning tashkil etilishi va ularning ifodasi uchun sxemani beradi. Uotson va Krikning kashfiyoti asosan Rozalind Franklin tomonidan olingan rentgen kristallografiya ma'lumotlari va qat'iy chegirmalarning kombinatsiyasiga asoslangan edi. Ularning modeli nafaqat Moris Uilkins kabi avvalgi olimlar tomonidan qilingan hayratlanarli kuzatishlarni hal qildi, balki DNKning genetik ma'lumotni ko'paytirish va uzatishdagi rolini ham tushuntirdi. DNK tuzilishining kashf etilishi genetika, molekulyar biologiya va biotexnologiya sohalarida sezilarli yutuqlarga yo'l ochdi. 3. Kvant mexanikasidagi yutuqlar Ilmiy bilimlarning muhim yutuqlarga erishgan sohalaridan biri kvant mexanikasidir. Kvant mexanikasi fizikaning atom va subatomik darajadagi zarrachalarning xatti-harakatlari bilan shug'ullanadigan bo'limidir. O‘tgan yillar davomida olimlar kvant mexanikasining tamoyillari va qo‘llanilishini tushunishda katta yutuqlarga erishdilar. Maks Plank kvantlangan energiya kontseptsiyasini taklif qilgan dastlabki kunlardan boshlab kvant kompyuterlarining so'nggi rivojlanishigacha bu sohadagi yutuqlar bizning jismoniy dunyo haqidagi tushunchamizda inqilob qildi. Ushbu yutuqlar, shuningdek, kriptografiya va telekommunikatsiya kabi turli sohalarda amaliy ahamiyatga ega bo'lgan turli texnologiyalarning rivojlanishiga olib keldi. Kvant mexanikasini o'rganish faol tadqiqot sohasi bo'lib qolmoqda, yangi kashfiyotlar va ishlanmalar muntazam ravishda amalga oshirilmoqda. Aynan mana shu yutuqlar tufayli kvant olami haqidagi bilimimiz va tushunchamiz o'sishda davom etmoqda. K.Popper ilmiy bilimlarning o‘sishini o‘rganishda uni tahlil qilishda tarixiy yondashish muhimligini ta’kidladi.

4.