K popper va uning ilmiy bilimining o'sishi haqidagi g'oyasi. Reja: Kirish

Ilmiy bilimlar o'sishiga tarixiy yondashuvning muammolari va cheklovlari

Ilmiy bilimlarning o'sishiga tarixiy yondoshuvning asosiy muammolaridan biri istiqbolli qarama-qarshilik masalasidir. Tarixiy yondashuv ko'p jihatdan mavjud tarixiy yozuvlar va hujjatlarga tayanadi, ular cheklangan va ma'lum bir nuqtai nazarga qaram bo'lishi mumkin. Bu ilmiy bilimlarning rivojlanishini to'liq yoki noto'g'ri tushunishga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, tarixiy yondashuv ko'pincha ilmiy kashfiyotlar sodir bo'ladigan ijtimoiy, madaniy va siyosiy kontekstlarni e'tiborsiz qoldiradi. Bu omillar ilmiy g‘oyalarning yo‘nalishi va qabul qilinishini shakllantirishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Tarixiy yondashuvning yana bir cheklovi uning retrospektiv xususiyatidir. U o'tmishdagi voqealarga e'tibor qaratadi va ilmiy bilimlarning o'sishiga xos bo'lgan oldindan aytib bo'lmaydigan va noaniqlikni hisobga olmaydi. Tarixiy yondashuv kelajakdagi bashoratlarning ahamiyatini va ularning ilmiy taraqqiyotni shakllantirishdagi rolini ham e'tibordan chetda qoldiradi. Umuman olganda, tarixiy yondashuv ilmiy bilimlarning o'sishi haqida qimmatli fikrlarni taqdim etsa-da, u ilmiy rivojlanishning murakkabligi va dinamik xarakterini qamrab olish qobiliyati bilan cheklangan. A. Tarixiy tahlildagi potentsial tarafkashlik va buzilishlar Tarixiy tahlildagi yana bir potentsial tarafkashlik bu hodisalarga prezentistik nuqtai nazardan qarash tendentsiyasidir . Prezentizm o'tmishdagi voqealar va g'oyalarni hozirgi qadriyatlar, e'tiqodlar va bilimlarga asoslangan holda talqin qilishni anglatadi. Bu tarixiy tahlilning buzilishiga olib kelishi mumkin, chunki u ushbu voqealar yoki g'oyalar yuzaga kelgan tarixiy kontekstni hisobga olmaydi. Misol uchun, ilmiy bilimlarning rivojlanishini tahlil qilganda, o'tmish olimlarini bugungi kunda qabul qilingan standartlar va nazariyalar asosida hukm qilish vasvasasi paydo bo'lishi mumkin. Bu ilmiy bilimlarning doimiy ravishda rivojlanib borishi va bir davrda haqiqiy yoki qimmatli deb hisoblangan narsa boshqa davrda to'g'ri kelmasligi mumkinligiga e'tibor bermaydi. Bu tarafkashlikni yumshatish uchun tarixchilar voqealar yoki g'oyalar sodir bo'lgan tarixiy kontekstni tushunish va ko'rib chiqishga ongli ravishda harakat qilishlari va bugungi qadriyatlarni o'tmishga qaratishdan qochishlari kerak. B. Tarixiy kontekstni to‘g‘ri talqin qilishda qiyinchilik Bundan tashqari, tarixiy sharoitlarni to‘g‘ri talqin qilishdagi yana bir qiyinchilik turli davrlarda yashab o‘tgan shaxslarning tafakkuri va dunyoqarashini anglashning o‘ziga xos qiyinligidir. Ilgari ilmiy bilimlarning rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatgan madaniy, ijtimoiy va intellektual omillar hozirgi davrdagidan tubdan farq qilishi mumkin. Bu esa tarixchilardan tarixiy kontekst haqida tushunchaga ega bo‘lish uchun ilmiy matnlar, maktublar va shaxsiy yozuvlar kabi birlamchi manbalarni sinchiklab tahlil qilishni talab qiladi. Biroq, bu manbalar bilan ham, talqin qilishda doimo sub'ektivlik darajasi mavjud. Tarixchilar o'tmish haqida to'g'ri tasavvur hosil qilish uchun noto'g'ri qarashlar, ma'lumotlardagi bo'shliqlar va o'z tushunchalarining cheklovlari orqali harakat qilishlari kerak . Shunday ekan, tarixiy kontekstlarni talqin qilish murakkab va nozik jarayon bo‘lib, chuqur izlanish va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini talab qiladi. C. Ilmiy bilimlarning o'sishini o'rganishda axloqiy mulohazalar Axloqiy mulohazalar ilmiy bilimlarning o'sishini o'rganishda hal qiluvchi rol o'ynaydi, chunki ular ilmiy tadqiqotlarni olib borish va uning jamiyatga ta'sirini shakllantiradi. Asosiy axloqiy tashvishlardan biri olimlarning o'z tadqiqot mavzulariga nisbatan mas'uliyatidir. Bu ishtirokchilardan xabardor roziligini olish, ularning maxfiyligi va xavfsizligini ta'minlash va mumkin bo'lgan zararni minimallashtirishni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, shaffoflik va takrorlanuvchanlik ilmiy tadqiqotlarda asosiy axloqiy tamoyillardir. Olimlar o'zlarining metodologiyasi, ma'lumotlari va natijalarini oshkor qilishlari kutilmoqda, bu esa boshqalarga o'z topilmalarini takrorlash va tasdiqlash imkonini beradi. Bu mas'uliyatni kuchaytiradi va yolg'on yoki chalg'ituvchi ma'lumotlarning tarqalishining oldini oladi. Bundan tashqari, axloqiy mulohazalar bevosita tadqiqot kontekstidan tashqariga chiqadi, chunki olimlar o'z ishlarining potentsial uzoq muddatli ta'siri va ijtimoiy oqibatlarini ham hisobga olishlari kerak. Oxir oqibat, ilmiy bilimlarga intilishda axloqiy mulohazani yodda tutish butun jamiyat manfaati uchun ilmiy tadqiqotlarning yaxlitligi va ishonchliligini ta'minlaydi. Karl Popperning fan falsafasiga qo‘shgan asosiy hissalaridan biri uning ilmiy bilimlarning o‘sishi haqidagi nazariyasidir. Popperning fikricha, ilmiy bilim kuzatishlar va tajribalar to‘plash orqali emas, balki nazariyalarni uzluksiz tekshirish va rad etish orqali rivojlanadi.

XULOSA
Xulosa qilib aytganda, ilmiy bilimlarning tarixiy tahlili va ilmiy nazariyalarning o‘sishi K.Popper tomonidan ilgari surilgan g‘oyalarni yoritib berdi. Turli davrlardagi ilmiy tafakkur evolyutsiyasini o‘rganib, biz dunyo haqidagi tushunchamiz doimo rivojlanib borayotganini, yangi dalillar va mavjud nazariyalarga qo‘yilgan muammolarga javoban yangi nazariyalar ishlab chiqilishini ko‘rishimiz mumkin. Popperning soxtalashtirish haqidagi g‘oyasi bu jarayonda hal qiluvchi rol o‘ynadi, chunki u nazariyalarni empirik dalillar orqali tekshirish va rad etish muhimligini ta’kidlaydi. Bundan tashqari, tarixiy yondashuv ilmiy bilimlarga ijtimoiy, madaniy va siyosiy omillarning qanday ta'sir qilishini va ilmiy kashfiyot jarayoni ishtirok etgan shaxslar va jamoalar tomonidan qanday shakllantirilishini ko'rishga imkon berdi. Umuman olganda, ushbu tahlil ilmiy bilimlarning o'sishi va ilmiy tadqiqotda tanqidiy fikrlashning ahamiyati haqida qimmatli fikrlarni berdi. A. Karl Popperning ilmiy bilimlarning o'sishi haqidagi g'oyasini takrorlash Karl Popperning ilmiy bilimlarning o'sishi haqidagi g'oyasini takrorlashda uning ilmiy bilimlarni tahlil qilishdagi tarixiy yondashuviga chuqurroq kirib borish zarur. Popperning ta'kidlashicha, ilmiy bilim chiziqli rivojlanmaydi, aksincha, u taxminlar va rad etishlar jarayoni orqali rivojlanadi. Uning fikricha, olimlar kuzatish va eksperimentlar asosida nazariya yoki taxminlarni shakllantiradilar. Keyinchalik bu nazariyalar ularni inkor etish yoki rad etish maqsadida qattiq sinovdan o'tkaziladi. Agar nazariya bir necha marta rad etish urinishlariga dosh bersa, u ishonchlilikka erishadi va bilim sifatida qabul qilinadi. Biroq, Popper, shuningdek, ilmiy bilimlar noto'g'ri ekanligini, har doim yangi dalillar yoki yanada qattiqroq sinovlar asosida qayta ko'rib chiqilishi kerakligini ta'kidladi. Ilmiy bilimlarning o'sishi haqidagi ushbu hisobot ilmiy jarayonda tanqidiy fikrlash, soxtalashtirish va empirik dalillarning muhimligini ta'kidlaydigan dinamik va moslashuvchan asosni ta'minlaydi. B. Ilmiy bilimlarni tahlil qilishda tarixiy yondashuvning ahamiyati Tarixiy yondashuv ilmiy bilimlarni tahlil qilishda hal qiluvchi o‘rin tutadi, chunki u ilmiy g‘oyalar va nazariyalarning rivojlanishi konteksti haqida tushuncha beradi. Ilmiy bilimlarning tarixiy rivojlanishini o‘rganib, biz ilmiy paradigmalar vaqt o‘tishi bilan qanday shakllanayotgani, shubha ostiga olinganligi va o‘zgarishini yaxshiroq tushunishimiz mumkin. Ushbu istiqbol bizga ilmiy da'volarning asosliligi va ishonchliligini tanqidiy baholashga, shuningdek, ilmiy tadqiqotlarga xos bo'lgan potentsial tarafkashlik va cheklovlarni tan olishga imkon beradi. Bundan tashqari, tarixiy yondashuv ilmiy bilimlarni ishlab chiqarish va qabul qilishga ta'sir qiluvchi ijtimoiy-madaniy omillarni aniqlashga imkon beradi. Tarixiy kontekstni ko'rib chiqsak, biz ilmiy kashfiyotning murakkabligi va ilmiy g'oyalarning o'zaro bog'liqligini chuqurroq tushunishimiz mumkin. Oxir oqibat, tarixiy yondashuv ilmiy bilimlarni har tomonlama tahlil qilish uchun zarur bo‘lib, ilmiy izlanishning mohiyati va rivojlanishini to‘liqroq tushunish imkonini beradi.