Kafedrası páninen kurs jumíSÍ tema: «yusip-ziliyxa» DÁstaní tiliniń grammatikasí

Sárwi qáwmet, gúl júzli lábleri sheker,
Embedim pal kibi lábińnen seniń (110-bet),
Ziliyxanıń bir bádbesher adamǵa kózi tústi (114-bet).
Aylar, jıllar sensiz ózim náyleyin,
Sabır etkil, baqıy joldas boladı (155-bet).
Qatnaslıq kelbetlikler kelbetlik jasawshı qosımtanıń atawısh sózge jalǵanıwı arqalı jasalǵan:
Múbárek jamalı zapıranday sarǵayıp, óliktey bolıp qaldı, — deydi. (111-bet), Pidá bolsın anıń jolında janım, Ketti meniń kewlimdegi mehmanım! (111-bet), Qolı baǵlı júregi daǵlı qozıńnan xabar bar. (120-bet), Atası Taymus shahqa: — Qızıńız
kún-kúnnen beter bolıp, zapıranday sarǵayıp, óler halatqa keldi, — dep xabar saldı.
(112-bet), Sol waqıtta japtan bir aydarha payda bolıp, minárdey qáwmeti qozǵalıp, awzı ashıp, qıshqırıp, aybat sheger edi.(115-bet), Maqsudlı kewil ishinde bir apatı janan keldi, Xosh ireńleri qanjarday, qasları káman keldi. (115-bet), Shan-sháwketli, abıroylı, dáwletli mehman keldi.(116-bet), Moynı gezdey, qıpsha bel, qáwmeti boyshań keler (123-bet), -Málık Zigar Qanannan bir qul ákelipti, húri periden de xoshırey emish,-degen hawazasına bárshe xalıq ıqlas qoydı (114-bet).
Dástanlar tilinde parsı tillerinen ózlesken biy, na, ná elementleri kelbetlik jasawda jiyi ushırasadı. Mısalı:
-Áy ata bizler Yusupjandı bir jerge qoyıp, qoy baǵıp júr edik ,qaytıp xabar alsaq, Yusupti bóri jep ketipti, tek kóylegin tawıp aldıq,- degende , Yaqıp bir ah urıp, biyhush bolıp jıǵıldı. (104-bet).
Atamdı biynesip qılma,
Oǵan perzent daǵın salma,
Men kibi baxıtsız bar ma,
Júrek-bawırım kábap boldı. (102-bet).
Joqtı daǵıw - hijran onnan,
Mendey biynawa bolǵannan,
Dozaq otına janǵannan,
Tánde shıqpaǵan janım bar. (108-bet).
Áwliyeshilikte Yusuptıń anasınıń qábiri bar edi, Yusuptıń kózi anasınıń mazarına túsip, biyıqtıyar ókirip , túyeden ózin jerge attı. (107-bet).
Qarasa kózleri tınıp, biyhush bolıp jıǵıladı, tap huwshına kelgenshe misli óliktey aǵarıp jattı. (109-bet)
Jan ústinde saqlawım mehrińdi mástan balam,
Senseń bul eki dúnyada, bul dártime dárman balam,
Awır azaplar shegip saǵan párwana, balam,
Qılmaǵaysań bul ǵaripti xanawayran, balam,
Al ǵáripten bul duwalar, bolma biypárwa, balam. (108-bet).
Ziliyxa shorshınıp:- Áy biyruhsat ústimizge kelgen bul kim ózi?- dedi. (114-bet)
Álqıssa, Taymus shah bul sózdi aytıp keyin Ziliyxa nailaj ornınan turıp, júzindegi nıqabın kóterip, nala shegip, júregindegi dártin atasına bayan etip, juwaptı ayttı. (112-bet)
Kózimniń ráwshanı janım, halıńdı bayan áyle,
Basıńa tústi ne sawda, turıp bir-bir bayan áyle.
Kerek ıshqı-muhabbatdur, eger dártiń ıshqı bolsa,
Saǵan onnan shıpa eter, jol tabarman biygúman áyle. (112-bet)
Ziliyxanıń ıshqı Yusuptıń siyne sandıǵınan jay aldı, Ziliyxa biyaram, biytaqat bolıp, bul ǵázeldi ayttı. (110-bet)
Yusup páriyad qıldı: Áy xalayıq, kelińler, meni satıp alıńlar, bir arabı qulman, ózim Qanannan alıp kelingen bir biynawa, biynıshan ǵárippen,-dep jıladı. (115-bet).
Bul affiksler mánisi jagınan -sız/-siz affiksine saykes keledi. Shigis poeziyasının tiline tán bolgan. Dástanlar tilinde xalıqtıń sóylew tiline jaqınlıq seziledi. Parsi tilinen kirgen-biy, na, ná, affikslerinin qollanılıw dárejesi oni atqargan baqsılardıń sawatlılığına baylanıslı boladı.
Qospa kelbetlikler de dástan tilinde qollanlıǵan: Ziyada xosh súwret, xosh mináyim edi (110-bet).
Sanlıq.
Dástanlar tilinde jumsalgan sanliq sozler házirgi qaraqalpaq tilindegi siyaqlı mánilik jaqtan sanaq san, qatarlıq san, jiynaqlaw san, shamalıq san, toplaw san túrinde ushirasadı.