Kafedrası páninen kurs jumíSÍ tema: «yusip-ziliyxa» DÁstaní tiliniń grammatikasí

Toplaw sanlıqlar
Toplaw sanlıqlarının mánisi sanaq san, jiynaqlaw sanlarına hám numerativ sózlerge-lap,-lep qosimtalarının jalganiwi arqali jasaladi. Misali:
Dara hám jup sóz túrindegi sanaq hám jiynaqlaw sanlıqlarına shigis seplik jalgawinin jalganiwi arqali jasaladi. Hár qaysısınıń aldına eki tabaqtan tartıp, ústine altın pıshaqlar qoydı. (126-bet),
Shamalıq sanliqlar
Eki sanaq sannin juplasıp keliw joli menen shamalıq san mánisi anlatılgan. Misali: — Еy Yusup, bul sırdı ishinde saqla, ullі adamlar bir-eki gúnańdı keshiredi, — dedi (126-bet),
Bóishek sanlıqlar
Bólimi iyelik hám shigis sepliginde, alımı tartım jagdayinda keliwi arqali jasaladı: On gúlúmnán bir gúlim bar gúlgunshа ( Q). On ekki imam tort shahriar ( Q).
4. Almasiq
Dástanlardın tilinde almasıqtıń tómendegi mánilik türleri jumsalgan: betlew, siltew, soraw- qatnas, jámlew, belgilew, belgisizlik hám bolımsızlıq almasıģi.
Betlew almasıgı
Úshinshi bet birlikte onıń forması anıń formasında qollanılǵan:
Ta ólgenshe bolar bizge mákanı,
Anıń ushın aqlım májnún bolıp tur. (113-bet )
Ózlik almasıgı
Ózlik almasıgının tiykargi kórsetkishi óz sózi bolip, mánisi, grammatikalıq qasiyetleri boyinshа házirgi qaraqalpaq ádebiy tili hám dástanda qollanılıwı ortasında tiykarınan parq joq. Oz almasıgı atributivlik wazıypada qollanilganda, aniqlanıwshı nársenin belgili bir betke tiyisliligin bildiredi: Yusuptıń qásiyeti bolsa - óz aldına bolıp, ol xosh hawaz, sázende, nama salıp páriyad etkende hawadan ushqan ǵazlar úyrilisip óte almay turatuǵın boldı (89-bet),

Siltew almasıģi
Siltew almasıqları atlıq sózlerdin aldında dizbeklesip kelip sanlıq, kelbetlik, ráwish sózlerdi almastırıp qollanıladı. Siltew almasıqları túrkiy tillerdegi almasıqlardın ishindegi en eski hám keń taralgan topari bolip esaplanadı. Kópshilik tyurkologlardın pikirleri boyinshа, olar ertede dáslep tiykargi úsh sózden ( bu, u, shu) ibarat bolgan, al onin basqa formalarının hámmesi de usi úsh sózden rawajlangan. Bul, bu almasıgı:
Budan keter bolsam bálki kelmespen,
Basıma ne sawda túser, bilmespen,
Neshe aylar, neshe kúnler kórmespen,
Aǵalarım, qardashlarım, aman bol (107-bet),
- Jámlew almasıqları
Jámlew almasıqlarının bir toparı tiykargi turkiy, basqaları parsishа yaki arabshа sózlerden ibarat". Bári, bárshe/ bárche, barlıq jámlew almasıqları türkiy sózlerdi quraydi. — Yaratqan jumla elimdi pana izler júzim tuttım,
Qabıl et ahıw-nalamdı, Yusubim, dep kózim tuttım (114-bet), Patsha esitip, úsh keshe - kúndiz toy berip, bárshe xalıqtı shad áyledi.
(117-bet) ,— Еy ustalar, maǵan saray salıń, múyeshleri tamamı tilla, lalı, yaquttan bolsın (119-bet ), Tamamı Mısır xalqı bunnan xabardar boldı (114-bet).