Kafedrası páninen kurs jumíSÍ tema: «yusip-ziliyxa» DÁstaní tiliniń grammatikasí

7. Kómekshi sozler
Kómekshi sózler konkret leksikalıq mánige iye bolmay, tek mánili sóz shaqapları arasındagi hárqiyli qatnaslardı bildiriw ushin, olardı bir- biri menen baylanıstırıw ushin xizmet etedi. Kómekshi sözler dáneker, tirkewish, janapaylar bolip úshke bólinedi.
Tirkewishler ózine tán ózgeshelikke iye, olar atawishlar arasındağı yamasa atawish ham feyiller arasındağı kenislik, waqıtlıq, sinlıq, salistiriw mánilik qatnaslardi bildiredi. Dástanlar tilinde tirkewshilerdin házirgi tilimizdegi « benen », « menen »>,<< penen>> tirkewishleri az sanda ushirasad:: Maǵan bunsha azap bergendey gúnayım ne, atama bergen wádeńizge wapa qılǵanıńız qáne, men biyshara sizlerge pushtı- panayım menen isenip izińizge erdim, maǵan ráhim etińler,-dep zar-zar jılay berdi (108-bet), Qarasa kózleri tınıp, biyhush bolıp jıǵıladı, tap huwshına kelgenshe misli óliktey aǵarıp jattı (109-bet).
Dáneker:
Yahuwda pinxanı qulaǵına sıbırlap:- Zinhar, qulman dey gór, onıń menen ótirikshi bolmassız, bolmasa bular seni alıp ketip óltiredi, qanday bolǵanda da ólmey qalǵanıńız maqul,- dep keńes berdi. Zinhar (106-bet), Sonda Yaqıp: -Áy balam, túsiń bir múbárek tús eken, liykin basqaǵa aytıwshı bolma, aǵalarıń esitip, bir bálege giriptar etip júrmesin (91-bet), Ziliyxa kúndiz-sham, júz qıylı hiyle, mákkar, naz benen aldar edi, jetpis túrli jipek lipaslar kiydirip, Yusuptıń jamalın tamasha etip onı gá naz benen, gá sez benen aldar edi (122-bet)
Janapay: Kárwanshılar: -Áy bala, qulmısań? - dep soradı. (106-bet),
Bostanlı húsni - jamalıńa qaydan kelgen qara, gúlim,
Gezgeniń bolmısh qábir, basıńa túsip sawda, gúlim,
Urgiley júzi -kózińnen, arzıw-árman, hámira gúlim,
Qaldı júz árman ishimde, qılmadım párwa, gúlim,
Segiz ushqın ishinde senseń bir gúl, rana gúlim (108-bet),
Onıń da toǵız esesin Yusupke berip, qalǵan bir esesin ǵana on sákkiz mıń alamǵa baǵısh etipti (89-bet), Túsim be, ońım ba, ushtı qıyalım,
Yusup atlı jigerimiz senbiseń? (152-bet).

Modal, tanlaq hám eliklewish sózler. Dástannin tilinde mánili sóz shaqaplarının da, kömekshi sozlerdiń toparına da jatpaytugin, óz aldina sóz shaqapları bolgan modal, tanlaq hám eliklewish sozler az sanda bolsa da ushirasadı:

1. Modal sózler: Alqıssa, Yusup bul juwaptı aytqannan keyin aǵaları qudıqqa salar boldı. Yusup isiniń ońınan kelmegenine anıq kózi jetkennen soń "hár neshik bolsa da bir sóz aytayın, zárre ráhim etkey"-dep qıyal etti (100-bet), Aqırı Ziliy­xa bir báne tawıp, padshalıq lipasların kiyip, jaraqların beline baylap, atlanıp zindannıń esigine barıp, zindanshıǵa siyasat etti: — Ne ushın Yusuptıń qol-ayaǵın bos qoyasań? — dedi (128-bet), Yusup: —Maqul, nama jazıw kerek, —dep bul namanı jazdı (142-bet), Aǵaları: —Mágar, sen Yusup shıǵarsań, —dedi bárshesi orınlarınan atıp turıp, Yusuptıń ayaǵına jıǵılıp, zar-zar jılap bul ǵázzeldi ayttı (149-bet).
2. Tanlaq sózler: Yusup bul sózlerdi esitip, bir ax urıp, biyhush bolıp jıgıldı, bazda huwshına kelip: — Еy jigit, men bir nama bersem Yaqıbıńa jetkerermiseń? — dedi. (120-bet), Еy yarı janım, márhamat, xosh keldińiz,— dep bul ǵázzeldi oqıdı (123-bet), Yusup: — Ájep bolǵay, — dep qumǵan-lágen alıp qolların juwdı (126-bet), Atajan, ayralıq aqırzamandur,
Ápiw etiń, ózim bara bilmedim (151-bet),
Alqıssa, Yusuptıń Ziliyxaǵa ráhimi kelip: —Еy Zi­liyxa, qol kóter, men ıqlas qılayın, —dedi (139-bet)
3. Eliklewish sozler: Túyeniń kózinen qat-qat jas tógilip, tilge kelip, mınanı ayttı: — Еy Yusup meniń maqsudım bul bolar: keleshekte men seniń pıraqıń bolsam, — dep basın jerge qayıp sajda qıldı. Yusup qol keterip, áwmiyin, — dedi. (120-bet).
Juwmaqlastırıp aytqanda, «Yusup-Ziliyxa» dástanınıń tilinde házirgi qaraqalpaq ádebiy tiline salıstırǵanda bir qanshа ózgeshelikler ushırasadı.