Kafedrasi sayfiyeva zamira hamdulla qizi

6-jadval


Auditda ish hujjatlari tarkibining xalqaro, milliy standartlar va amaliyoti


bo’yicha solishtirma holati²⁶

№		230-XAS“Hujjatlar”	6-AFMS“Auditnihujjatlashtirish”	Amaldagiholat(“Nazorat-audit”ATmisolida)
	Tekshiriladigan ob’yektlari bo’yicha ish
	hujjatlarini tayyorlanishi
1	Sub’yektning tashkiliy-huquqiy tarkibiga oid	+	+	+
	ma’lumotlar
2	Muhim huquqiy hujjatlar (shartnomalar,	+	+	+
	bayonnomalardan ko’chirmalar yoki nusxalari)
3	Rejalashtirish jarayonida tayyorlanadigan hujjatlar	+	+	+
4	Sub’yektning buxgalteriya hisobi va ichki nazorat
	tizimini tushunganligining auditor tomonidan	+	+	_
	keltirilgan dalillari
5	Xo’jalik operatsiyalari va buxgalteriya hisobi	+	+	+
	hisobvaraqlari bo’yicha qoldiqlarning tahlili
6	Sub’yektning faoliyati (biznesi) muhim ko’rsatkichlari	+	+	+
	va tamoyillari tahlili
7	Ajralmas tavakkalchilik, nazorat tavakkalchiligi	+	_	_
	berilganligini tasdiqlovchi hujjatlar
8	Auditor tomonidan ichki audit xizmati ishini va uning	+	_	_
	xulosalarini baholovchi hujjatlar
9	Auditor tomonidan bajarilgan amallar natijalari,	+	+	+
	tavsifi, muddati va hajmining bayoni
10	Auditor yordamchilari tomonidan bajarilgan ishlar	+	+	_
	nazorat qilinganligini tasdiqlovchi hujjatlar
11	Auditorlik tekshiruvlarini amalga oshirgan shaxslar va	+	+	+
	ularni bajarilishiga oid ma’lumotlar
12	Subyektning audit o’tkazilishi munosabati bilan
	boshqa auditorlik tashkilotlari, ekspertlar va uchinchi	+	+	+
	shaxslar bilan olib borilgan yozishmalarning
	ko’chirma nusxalari
13	Audit o’tkazish shartlari masalalari bo’yicha
	uchrashuvlar vaqtidagi yozishmalarning ko’chirma	+	+	+
	nusxalari
14	Sub’yektdan olingan tasdiqlash xatlari	+	+	_
15	Audit natijalari bo’yicha auditorlik tashkiloti	+	+	+
	tomonidan chiqarilgan xulosalar
16	Moliyaviy hisobot va auditorlik hisoboti nusxalari	+	+	+

26. 
    AXS asosida muallif ishlanmasi.
    

68

Tayyorlanish va saqlanish uchun lozim bo’lgan ishchi hujjatlarning xajmini aniqlashda oldin audit o’tkazmagan auditorga bajarilgan ish tugrisida tushuncha berish va tamoyillik karorlarni kabo’l kilinishi xakida auditning barcha qismlarini mufassal bayon etmagan xolda unga qanday ma’lumot kerakli bo’lishini kurib chiqish auditor uchun foydali hisoblanadi. Ushbu boshqa auditor auditning mufassal javxalari tugrisida tushunchani, ularni fakat mazkur ishchi hujjatlarni tayyorlagan auditorlar bilan muxokama kilish jarayonida olishi mumkin.

Ishchi hujjatlarning shakli va mazmuniga quyidagi omillar ta’sir ko’rsatadi:

• 
  Kelishuvlar tavsifi.
  

• 
  Auditorlik xulosaning shakli.
  

• 
  Faoliyatning tavsifi va murakkabligi.
  

• 
  Sub’ekt buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimlarining tavsifi va xolati.
  

• 
  Muayyan vaziyatlarda auditor yordamchilari tomonidan bajarilgan ishga yunalish berish, raxbarlik kilish va sharxlash.
  

• 
  Audit jarayonida qo’llaniladigan aniq uslubiyot va texnologiya.
  

Xar bir alohida audit uchun ishchi hujjatlar muayyan vaziyatlarga va auditorning extiyojiga muvofiq bo’lgan xolda ishlab chikiladi va tizimlanadi. Standartlashtirilgan ishchi hujjatlardan foylananish (masalan, nazorat ruyxatlari, xatlar namunalari, ishchi hujjatlarni standartli tashkil etish) ularni tayyorlash va tekshirish samaradorligini oshirishi mumkin. Ushbu ishchi hujjatlar ish jarayoniga

vakolat o’tkazishga, shuning bilan bir paytda, ish sifati yuzasidan nazorat vositalarini takdim etishga yordam beradi. Auditor auditorlik xulosani tasdiqlovchi dallilar takdim etilishda muxim axamiyatga ega bo’lgan ma’lumotlarni hamda audit 230-AXS “Hujjatlar” standartiga muvofiq o’tkazilganligining dalillarini hujjatli rasmiylashtirishi lozim. “Hujjatlar” deganida audit o’tkazilishi munosabati bilan auditor tomonidan auditor uchun tayyorlangan yoki auditor tomonidan olingan va saqlanayotgan material (ishchi xujatlar) tushuniladi.

69
Auditning samadorligini oshirish uchun auditor sub’ekt tomonidan tayyorlagan jadvallardan, taxliliy va boshqa hujjatlardan foydalanishi mumkin. Bunday xolatlarda auditor ushbu materiallar tegishli ravishda tayyorlanganligiga ishonch xosil kilishi lozim.

Ishchi hujjatlar, odatda quyidagilardan iborat bo’ladi:

• 
  Sub’ektning huquqiy va tashkiliy tizimiga tegishli ma’lumotdan.
  

• 
  Muxim huquqiy hujjatlar, shartnomalar, bayonnomalardan kuchirmalar yoki ushbu hujjatlarning nusxalaridan.
  

• 
  Sub’ekt uz faoliyatini amalga oshirayotgan tarmok, iktisodiy konyunktura
  

va huquqiy negiz tugrisida ma’lumotdan.

• 
  Rejalashtirish jarayonini, jumladan audit dasturi va unga taallukli xar qanday uzgartirishlarni tasdiqlovchi dalillardan.
  

• 
  Auditor tomonidan buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimlarini tushunganligining dalillaridan.
  

• 
  Ajralmas tavakkalchiligiga, nazorat tavakkalchiligiga baxo berilganligini va ushbu baxolarning xar qanday uzgartirilganligini tasdiqlovchi dalillardan.
  

• 
  Auditor tomonidan ichki audit xizmati ishi va kilingan xulosalar kurib chikilganligini tasdiqlovchi dalillardan.
  

• 
  Hisobvaraklar operatsiyalari va koldiklar taxlilidan.
  

• 
  Axamiyatli koeffitsientlar va yunalishlar taxlilidan.
  

• 
  Auditor tomonidan bajarilgan amallar va ushbu amallar natijalar tavsifi, muddati va xajmining bayonidan. Auditor yordamchilari tomonidan bajarilgan ishlar nazorat kilingani va tekshirilganligini tasdiqlovchi dalillardan.
  

• 
  Auditorlik amallar kim tomonidan va ular qachon bajarilganligi tugrisida
  

ma’lumotdan.

• 
  Boshqa auditor tomonidan audit o’tkazilgan tarkibiy qismlarning moliyaviy hisoboti yuzasidan amalga oshirilgan amallar tugrisida batafsil
  

ma’lumotdan.

70

• 
  Boshqa auditorlar, ekspertlar va uchinchi tomonlar bilan almashilgan xatlar nusxalaridan.
  

• 
  Sub’ekt ma’lumoti uchun yetkazilgan yoki muxokama etilgan va audit
  

javxalariga taallukli, jumladan kelishuv shartlari ichki nazoratning axamiyatli kamchiliklari xakida xatlar yoki xizmat yuzasidan yozuvlarning nusxalaridan.

• 
  Sub’ektdan olingan xatlar-takdimotlardan.
  

• 
  Auditning axamiyatli javxalari, jumladan gayri odatiy vaziyatlar, agar bundaylar ruy bergan bo’lsa, qanday kilib bekor kilinganligi va auditor tomonidan auditorlik amallarini bajarish jarayonida xal kilinganligi va ishlov berilganligi xakida auditorning xulosalaridan.
  

• 
  Moliyaviy hisobot va auditorlik hisobotlarning nusxalaridan.
  

Keyingi auditlarni o’tkazish paytida ishchi hujjatlar saqlanayotgan ayrim fayllar, ko’prok qandaydir aniq bir davrning auditiga taallukli ma’lumotga ega bo’lgan joriy auditorlik fayllardan farkli xolda, doimiy muximlikka ega bo’lgan, yangi ma’lumot kelib tushishi bo’yicha yangilanib boradigan “doimiy” turkumdagi auditorlik fayllar hisobiga o’tkazilishi mumkin.

Auditor ishchi hujjatlar sir saqlanishi va ular butligi va amaliyot extiyojlarini kondirish uchun yetarli muayyan kerak bo’lgan vaqt mobaynida hamda yozuvlarni saqlash talab qilinadigan huquqiy va kasbiy talablarga muvofiq saqlanishini ta’minlash uchun lozim bo’lgan amallarni amalga oshirishi kerak.

Ishchi hujjatlar auditorning mulki hisoblanadi. Auditorning xoxishiga ko’ra ishchi hujjatlarning ayrim qismi sub’ektga takdim etilishi mumkin, lekin ular sub’ektni hisob yozuvlarining o’rnini bosa olmaydi.

Auditorning ish hujjatlari tekshirish o’tkazish tadbirlarini qo’llash va o’tkazish uslubini belgilashda auditorga yordam beradi, tekshirish natijalarini qayd etish va uni baholash mezoni hisoblanadi. Audit ish hujjatlari tekshirish o’tkaziluvchi sharoitlardan qat’iy nazar to’ldirilishi kerak. Ish hujjatlarida ko’rsatilgan ma’lumotlar audit standartlar orqali o’zining shaxsiy fikrini bildirishida muhim ahamiyat kasb etadi.

71