Kamyob, nodir va radioaktiv elementlar texnologiyasi

Materiallarga termik va uning yuzalariga ishlov berish texnologiyasi. 
Termik ishlov berish turlarining tasnifi.Yumshatish, normallash, toblash, kimyoviy-
termik ishlov berish, termomexanik ishlov berish. 1-tur yumshatish. Yumshatishda 
qotishmalar strukturasi va xossasini о‘zgarishi.

---

Qotishmalarni yumshatish va normallash. Deformatsiyalangan qotishmalarni 
yumshatish. Qayta kristallanuvchi (rekristallanish) yumshatish. Qaytish (yumshatish, 
poliganizatsiyalash). Qayta kristallanish (birlamchi, yig‘uvchi). Birlamchi qayta 
kristallanishda qotishma donasi о‘lchamining о‘sishi. Yig‘uvchi qayta kristallanish. 
Ikkilamchi qayta kristallanish va uning tabiati. Metallning xossasini qayta 
kristallanuvchi yumshatishga qadar va qayta kristallanishda о‘zgarishi. Faza 
о‘zgarishlarga ega bо‘lgan 2-tur yumshatish. Qattiq holatda faza о‘zgarishlarining 
о‘ziga xos tomonlari. Faza о‘zgarishlarida fazalararo chegaralar tuzilishining roli. 
Gomogen va geterogen fazalarni xosil bо‘lishi. Faza о‘zgarishlar kinetikasi.
Pо‘latlarda rо‘y beradigan о‘zgarishlar. Tez sovutishdagi (toblashdagi) 
о‘zgarishlar. Polimorf о‘zgarishlarsiz toblash. Polimorf о‘zgarishlarsiz toblashdagi 
qizdirish va sovutish. Sovutishning kritik tezligi. Polimorf о‘zgarishlarga ega 
bо‘lgan toblash. Pо‘latni qizdirish va sovutishdagi asosiy о‘zgarishlar. Pо‘latda 
austenitni xosil bо‘lishi. Qizdirishdagi о‘zgarishlar (austenitni xosil bо‘lishi). Ac
1
va 
Ac
3
kritik nuqtalar. Legirlangan pо‘lat va qotishmalarni termik ishlovi. Legirlovchi 
elementlarning kritik nuqtalarga ta’siri qotishmalarni yumshatish, normallash, 
deformatsiyalangan qotishmalarni yumshatish, Pо‘latlarda rо‘y beradigan faza 
о‘zgarishlar pо‘latda austenitning xosil bо‘lishi. Qizdirishda austenit donachasini 
о‘sish mexanizmi va kinetikasi. Austenit donasini о‘lchami. О‘ta qizish va quyish. 
Austenit donasining nasldorligi. Legirlovchi elementlarni dona о‘lchamiga ta’siri.
Legirlovchi elementlarni austenit donasini о‘lchamlariga ta’siri. Sovutishdagi 
о‘zgarishlar. Austenitni parchalanish jarayoni. Austenit parchalanishi mahsulotlari. 
Izotermik va termokinetik diagrammalar. Izotermik diagrammalarni turlari. 
Austenitning izotermik parchalanish diagrammasi. Pо‘latdagi perlitli о‘zgarishlar. 
Perlitli о‘zgarishlarni mexanizmi va kinetikasi. Pо‘latdagi perlitli о‘zgarishlarga 
legirlovchi elementlarning ta’siri. Evtektoidgacha bо‘lgan pо‘latlarda austenitning 
parchalanish jarayoni, uzluksiz sovitish sharoitida austenitni о‘zgarishi. Pо‘lat va 
qotishmalarda 
martensitli 
о‘zgarishlar.Uglerodli 
pо‘latlarda 
martensitli 
о‘zgarishlarning о‘ziga xosligi.
Martensitli о‘zgarishlar mexanizmi. Martensit kristalining kogerent о‘sishi. 
Austenitning martensitga aylanishining kristallogeometriyasi. Qoldiq austenit. 
Martensitgacha 
toblangan 
qotishmalarni 
mikrostruktura 
va 
substrukturasi. 
Martensitgacha toblangan qotishmalarning xossasini о‘zgarishi. Martensitgacha 
toblangan qotishmalar xossasini о‘zgarishi.Beynitli (oraliq) о‘zgarishlar. Beynitli 
о‘zgarishlar kinetikasi.Beynitli о‘zgarishlar mexanizmi. Izotermik temperaturada 
ushlab turishni tо‘liq parchalanishga bogliqligi. Beynitning morfologiyasi. 
Beynitning struktura shakli va uning faza tarkibi. Xususiy beynitli о‘zgarishlar 
jarayonida austenit tarkibini uzgarishi.
Beynitli о‘zgarishlar mexanizmini xarakteri. Uglerodli pо‘latlarda austenitning 
oraliq о‘zgarishlari. Austenitni oraliq о‘zgarishlarida uglerodni qaytadan 
taqsimlanishi. Oraliq mexanizm. Bо‘yicha austenitni xususiy parchalanishini 
martensitli о‘zgarishga ta’siri. Beynitli о‘zgarishlarni axamiyati. Beynitli strukturaga 
ega bо‘lgan pо‘latlarini mexanik xossalari. Eskirtirish va toblagan pо‘latlarni 

---

bо‘shatish. Bо‘shatishda struktura о‘zgarishlari. Uglerodli pо‘latlarni bushatish: 
uglerodni segregatsiyasi, oraliq karbidlarini ajralishi, tsementitni hosil bо‘lishi, 
sementitni koagulyatsiyasi va sferoidlash, qoldiq austenitning parchalanishi, 
bо‘shatishning hamma intervaldagi bо‘shatishlarda uglerod miqdorining a-yeritmada 
kamayishi, a-fazada qaytish va qayta kristallanish. Bо‘shatish jarayoniga legirlovchi 
elementlarni ta’siri.
Pо‘latni bо‘shatishda mexanik xossalarni о‘zgarishi. Legirlangan pо‘latlar 
xossasini о‘zgarishi. Ikkilamchi qotish, bо‘shatishdagi mо‘rtlik. Termik ishlov 
berishning asosiy texnologiyalari. Qizdirishning teksturasini tanlash. Qizdirish vaqti. 
Mayin va massali о‘ziga xos qizdirish. Qizdiriladigan muhitning kimyoviy 
ta’sirlanishi. Toblash. Toblash usullari. Pо‘latning toblanuvchanligi va toblanish 
chuqurligi. Ichki kuchlanish. Toblangan pо‘latdan tayyorlangan buyumlar. Sovuqlik 
bilan ishlov berish. Termik ishlashda metalldagi yuzaga keladigan nuqsonlar.
Qotishmalarni yumshatish va normallash hamda bо‘shatish. Tо‘la va chala 
yumshatish. Izotermik yumshatish. Past temperaturali yumshatish. Gomogenlovchi 
(diffuzion) yumshatish. Normallash. Normallashdan maqsad va uning qо‘llanilishi. 
Toblangan pо‘latlarni bо‘shatish. Bо‘shatish turlari. Yuzani toblash. Gaz alangasi 
yordamida va induksion toblash hamda ularning uslublari. Induksion toblashda 
ishlatiladigan kichik toblanish chuqurligiga ega bо‘lgan pо‘latlar. Yuqori chastotali 
tok yordamida toblash. Induksion qizdirish. Lazer yordamida qizdirib termik ishlash. 
Kimyoviy-termik ishlash. Kimyoviy-termik ishlash jarayoni, vazifasi va qо‘llanilish 
sohalari. Kimyoviy-termik ishlov berish jarayonlardagi umumiy qonuniyatlar: 
adsorbsiya, diffuziya, atom holatidagi reagentlarni olish. Diffuziya jarayonlarini 
umumiy qonuniyatlari. Atomli va reaktiv diffuziya. Atomli va reaktiv diffuziyada 
diffuziyalangan qatlamlarni tuzilishi.
Kimyoviy-termik ishlashning turlari. Puxtalanish jarayoniga strukturaviy-
energetik 
yondoshish. 
Kristall 
srukturasidagi 
materiallarning 
puxtalanish 
mexanizmidagi nuqsonlarning roli. Vektorli mustahkamlash diagrammasi. Effektlarni 
kuchaytirish tasnifi. Puxtalanish jarayonining termodinamikasi. Puxtalanish 
texnologiyalarini tasniflash. Puxtalanishning strukturaviy mexanizmi. Puxtalanish 
vektor diagrammasi. Puxtalanish jarayonlarining termodinamikasi. Puxtalovchi 
energetik 
tasir 
kо‘rsatishning tasnifi. Puxtalanish texnologiyalari tasnifi. 
Deformatsion puxtalanishning nazariy asoslari. Puxtalanishning nazariy asoslari. 
Deformatsiyani kamaytirish jarayonining termik sharoitlari.
Puxtalash usullarini optimallashtirish. Deformatsion puxtalanish jarayonining 
issiqlik shart-sharoitlari. Bolg‘alash. Silliqlash. Kalibrlash. Olmosli silliqlash. 
Dornalash. Chekankalash. Plastik deformatsiyalash usulida qayta tiklash. 
Deformatsion puxtalashning kombinatsiyalashgan usullari. Mexanik va issiqlayin 
puxtalashning kombinatsiyalashgan tamoyili. Elektromexanik ishlov berish.
Qо‘shimcha materiallarsiz elektromexanik tiklash. Qо‘shimcha material bilan 
elektromexanik tiklash. Elektr uchqunli puxtalashning fizik asoslari (legirlash). Elektr 
uchqunli qoplash uchun elektrod materiallari. Elektr uchqunli puxtalashning 
qо‘llanish saxalari. Elektr uchqunli qoplama qoplash amaliyoti. Elektr uchqunli 

---

qoplama qoplash uchun uskunalar va jihozlar. Elektr uchqunli qoplama qoplashning 
maxsus usullari. Elektr uchqun bilan qoplangan qatlamining texnologik 
xususiyatlari. Elektr uchqunli qoplama qoplash amaliyoti. Elektr uchqunli qoplama 
qoplash uchun uskunalar va jihozlar. Elektr uchqunli qoplama qoplashning maxsus
usullari. Elektr kontakt usulida qoplamalar qoplash texnologiyasi. Elektr kontakt 
usulda qoplama qoplashning fizik asoslari. Elektr kontakt usulda qoplama 
qoplashning sinflanishi. Elektr kontakt usulda qoplama qoplash texnologiyasi.
Qо‘llanish sohalari. Lazer yordamida ishlov berishning fizik asoslari va 
texnologik jarayonlari. Lazerli termik ishlov berish. Lazerli lokal legirlash. Lazer 
yordamida 
payvandlash. 
Lazer 
yordamida 
kesish. 
Ion 
implantatsiyalash 
texnologiyasi. Ion implantatsiyalashning fizik asoslari. Ion implantatsiyasi uchun 
uskunalar. Ion implantatsiyasining texnologiyalari. Ion implantatsiyasining qо‘llanish 
sohalari. Ion implantatsiyasi paytida metall materiallarning amorflanishi. 
Nanosrukturalar. Elektron nuri yordamida ishlov berish texnologiyalari. Elektron nuri 
yordamida ishlov berishning fizik asoslari. Elektron nurni yordamida ishlov berish 
uskunalari va jihozlari. Elektron nur yordamida ishlov berish texnologiyalari. 
Elektron nuri yordamida payvandlash. Metallni keramika bilan payvandlash. 
Vakuumda qoplama qoplashning xususiyatlari.Vakuumda qoplama qoplash 
usullarini sinflanishi. KIB usuli. Qо‘llanish soxalari. Uskuna va jihozlari.
Vakuumda qoplama qoplashning fizikaviy usullari. Kо‘p qatlamli qoplamalar. 
Ion-vakuumli nanotexnologiyalar. Metallizatsiyalash. Metallizatsiyalash usullarining 
sinflanishi. Metalizatsiyalash uchun materiallar. Metallash uchun sirt yuzasini 
tayyorlash texnologiyasi. Gaz alangasida purkash. Gazo-termik purkash. Gazo-termik 
puxtalash texnologiyasi. Gazo-termik puxtalash uskunalari va jihozlari. Yuzalarga 
yakun ish berish (pardozlash). Galvanik qoplamalarni qoplash texnologiyalari. 
Galvanik qoplamalarni qoplashning fizik asoslari. Galvanik qoplamalarning turlari va 
xususiyatlari.
Galvanik qoplama qoplashning texnologik sxemalari. Galvanik qoplamalarni 
qо‘llash oblastlari. Galvanik kompozitsion qoplamalar. Galvanik kompozitsion 
qoplamalar. Elektr tokisiz galvanik qoplamalarni qoplash usullari. Portlash 
yordamida 
payvandlash 
texnologiyasi. 
Portlash 
yordamida 
payvandlash 
texnologiyasining mohiyati. Portlash manbaini texnologik sozlash sxemalari. 
Portlashli payvandlash jarayonida payvand choklarini shakllantirishning asosiy 
qonuniyatlari. Portlovchi moddalar. Portlashli payvandlash uskunalari. Portlash bilan 
payvandlashni qо‘llash sohalari. Detonatsion usulda qoplama qoplash. Kompozitsion 
materillardan qoplamalar qoplash usullari va texnologiyasi. Organik va noorganik 
asosli kompozitsion qoplamalar qoplash texnologiyalari. Qoplama qoplash 
texnologiyalari. Qо‘llanish oblastlari. Kimyoviy-termik usullar bilan yuza xossalarini 
о‘zgartirish.
Sementlash, nitrotsementlash, uglerodga boyintirish. Kimiyoviy-termik usul 
bilan qoplamalar qoplash jarayolari, asbob-uskunalari. Himoya va korroziyaga qarshi 
qoplamalar qoplash va ularning xususiyati. Qoplamalarni xossalarini nazorat qilish. 
Qoplamaning qattiqligini, qalinligini, toblanishi va g‘ovakligini aniqlash usullari. 

---

Qoplamaning birikishini aniqlash usullari. Qoplamaning mustahkamligini aniqlash 
usullari. Qoplamalarni ekspluatatsion xossalarini nazorat qilish. Qoplamalarni 
yeyilishbardoshligini aniqlash usullari. Qoplamaning kimyoviy va korroziyaga 
chidamliligini aniqlash usullari. Qoplamaning issiqlikka chidamliligi va kuyishga 
chidamliligini aniqlash usullari.