Канаданинг молия тизими ва унинг ўзга хос хусусиятлари Канаданинг молиявий сиёсати ва молиявий бошқарув органлари Канаданинг давлат молиявий назорати тизими

3. Канаданинг давлат молиявий назорати тизими
Канадада федерал бюджетнинг халқ томонидан сарфланиши самарадорлигини назорат қилиш парламент аъзолари томонидан амалга оширилади.
Ҳукумат ҳар йили Жамоатлар палатасига (Молиявий назорат қўмитаси) бюджет лойиҳасини ва унинг ўтган йилги ижроси тўғрисидаги ҳисоботни тақдим этади.
Канадада аудит предметига қараб давлат аудитининг икки тури мавжуд: ташқи ва ички аудит.
Канада самарадорлик аудитини жорий этиш бўйича кашшофлардан
бири бўлиб, дунёда биринчилардан бўлиб фақат ҳукуматнинг молиявий- хўжалик фаолиятининг қонунийлигини текшириш амалиётидан воз кечган. Канада парламенти қуйи палатасининг Бош аудиторлик идораси ва Давлат ҳисоблари қўмитаси қонунчилик аудитининг институтсионал асосини ташкил этиб, давлат дастурларини амалга ошириш самарадорлигини ва натижада давлат ресурсларини сарфлаш самарадорлигини назорат қилади.
Бош аудиторлик идорасида турли мутахассисликларга эга 600 дан ортиқ ходимлар ишлайди: бухгалтерлар, муҳандислар, ҳуқуқшунослар, иқтисодчилар, тарихчилар, сотсиологлар ва компютер олимлари.
Канада парламенти қуйи палатасининг Бош аудиторлик идораси ва
Давлат ҳисоблари қўмитаси қонунчилик аудити деб аталадиган институтсионал асосни ташкил этиб, ҳукумат дастурларини амалга ошириш самарадорлигини ва натижада самарадорликни назорат қилади. давлат ресурсларини сарфлаш.
11 нафар бош аудитор ёрдамчисининг ҳар бири Бош аудитор идорасининг тегишли таркибий бўлинмасини ташкил этувчи аудиторлик фаолиятининг муайян соҳасига раҳбарлик қилади. Ҳар бир бундай ёъналишга маълум миқдордаги объектлар ажратилади, уларнинг аудити Бош аудиторлик идораси томонидан амалга оширилади. Давлат аудити ижро ҳокимиятининг деярли барча соҳаларида: соғлиқни сақлаш, маданият, молия, қишлоқ хўжалиги, транспорт, фан ва таълимда истисносиз амалга оширилади.
Бош аудитор идорасининг марказий идораси Канада пойтахти Оттава шаҳрида жойлашган. Канаданинг яна тўртта шаҳрида (Ҳалифах, Монреал, Эдмонтон, Ванкувер) идоранинг ҳудудий бўлимлари жойлашган.
Бош аудитор аппарати фаолиятини Бош аудитор бошчилигидаги
директорлар кенгаши ташкил этади. Бошқарув кенгаши бир ўринбосар ва 11 бош аудитор ёрдамчисидан иборат
Бош аудитор идораси (ОАГ, Ле Буреау ду верифиcатеур генерал ОАГ) Канададаги энг юқори давлат молиявий назорат органи ҳисобланади. Унинг давлат молияси механизмидаги алоҳида ўрни шу билан изоҳланадики, назорат функсиясисиз умуман молиянинг мавжудлигини тасаввур этиб
бўлмайди. Давлат молиясининг самарадорлиги бевосита молиявий назорат
қандай ташкил этилганига боғлиқ.
Канаданинг давлат молиявий назоратини ташкил этиш тажрибаси бизни бир қанча сабабларга кўра қизиқтиради. Канада Г8 аъзоси бўлиб, АҚШ, Эвропа Иттифоқи мамлакатлари ва Японияга муносиб рақобатчи бўлиб, жаҳон иқтисодиётида алоҳида ўрин тутади.
Ташқи аудит Канада Бош аудиторлик идораси томонидан, дастлабки ва
жорий аудит Молия вазирлиги котибияти томонидан амалга оширилади. Ички аудит ҳар бир идорадаги ички аудит хизматлари томонидан амалга оширилади.
Текширув натижалари депутатларга ҳукумат бошқаруви ва молиявий фаолияти самарадорлиги тўғрисида ўз позитсиясини шакллантириш учун зарур эмпирик асослар беради.
Молия вазирлиги котибияти давлат дастурларини амалга оширишда
бюджет маблағларининг сарфланиши устидан назоратни амалга оширади ва давлат органлари фаолияти самарадорлигини баҳолайди. Баҳолаш доирасида ички аудит хизматлари фаолияти ҳам баҳоланади.
Канададаги аудитнинг ижобий томони давлат органлари ва дастурий
ҳужжатларнинг самарадорлигини тўлиқ баҳолашдир.
Канадада федерал ва вилоят даражасидаги ҳар бир давлат идораси ички аудит ва баҳолаш хизматларига эга.
Ички аудит хизматининг асосий вазифаси давлат органининг ички
бошқаруви (бюджет маблағлари, кадрлар, ахборот технологиялари ва бошқаларни бошқариш) сифатини баҳолаш ва давлат органи фаолиятини такомиллаштириш бўйича тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.