Karimova gulshanning genetika va genomika asoslari fanidan tayyorlagan

4. Sitoplazmatik irsiyianishning molekular asoslari

Biokimyoviy, molekular genetik tadqiqotlar natijasida plastidalar,

mitoxondriyalar hamda hujayraning endoplazmatik to‘rida DNK borligi

m aium b o id i. Plastidalar hamda mitoxondriyalardagi ribosomal,

transport, informatsion RNKlar DNK da joylashgan genetik axborotning

replikatsiyasi va traskripsiyasi, translyatsiyasi hamda oqsil molekulasini

sintezi uchun zarur fermentlar mavjudligi aniqlandi.

M aium boiishicha o‘simliklarda plastidalar fotosintezdan boshqa

fu n k siy alarn i ham b ajarad ilar. B unday fu nksiyalar qatoriga

aminokislotalami, lipidlami, xlorofillami sintez qilish kabilar kiradi.

Xloroplast DNKsida genetik axborotning ozgina boiagi b o iib , u

plastidalami funksiyasi uchun zamr. Ular atigi 120 gendan iborat.

Xloroplast genomi 70-217 ming nukleotidlar juftligidan tashkil topgan.

U larning o ‘rtachasi 100-120 ming nukleotidlar juftligiga teng.

Mitoxondriyalar genomi xloroplastlar genomiga nisbatan kam o‘rganilgan.

Faqat jig^u- moxining mitoxondriya genomi toiiq tadqiq qilingan. 0 ‘simlik

mitoxondriya genomi xloroplast genomiga nisbatan turlicha. Yopiq um gii

o‘simliklar mitoxondriyalarida 200-250 minggacha nukleotidlar juftligi

bor. Hayvonlarda, shu jumladan odamlarda mitoxondriyaning halqasimon

DNK molekulasida genomi 16 ming nukleotidlar juftligi uchraydi.

0 ‘simliklaming mitoxondriya genomi hayvonlaming mitoxondriya genomiga

nisbatan 150 marta kattadir.

Ba’zi o‘simlik mitoxondriyalarida mt DNKdan tashqari DNK ning

130000 nukleotidlar juftligidan iborat halqasimon molekulalari ham bor

bo‘lib, mustaqil irsiylanish xususiyatiga ega. Ular plazmidlar deb ataladi.

Tamaki o‘simligida xromosomadan tashqari 868 juft nukleotiddan

tashkil topgan halqa topilgan. Bakteriyalarda xromosoma DNK sidan

tashqari DNK elementlari — plazmidalar bor bo‘lib, ulaming ayrimlari

antibiotik, zaharli toksinlarga chidamli. Rekom binatsiyalanuvchi

plazmidlar-transmissibl bakteriya konyugatsiyalashganda masalan, F va R

plazm idlar bir bakteriyadan ikkinchi bakteriyaga beriladi. Boshqa

plazmidalar gumhi esa bunday xossaga ega emas. Ayrim plazmidalar

avtonom ravishda rephkatsiyalanish xossasiga ega.

Xulosa qilib aytganda, hujayraning genetik apparat tuzilishi quyidagicha

ekanligini ta’kidlash kerak.

Xulosa

Xulosa qib aytadigan bo’lsak stoplazmatik irsiyat genetikasi sohasida amalga oshirilgan tadqiqotlar natijasida quyidagilar aniqlandi Плазмогенлар цитоплазманинг органоидлари - пластидалар,

митохондриялар таркибида плазмида ҳамда эписома ҳолида,

цитоплазмада эндосимбионтлар ва кўчиб юрувчи генлар шаклида

нисбатан турғун ҳолатда фаолият кўрсатадилар.

Эукариот организмларнинг плазмоген ДНК молекуласи

хромосома ДНК сига нисбатан солиштириб бўлмайдиган даражада

кичик бўлиб, улар прокариотларникига ўхшаш эркин ҳолатда

ҳалқасимон кўринишга эга бўлади.

Цитоплазманинг ирсиятга алоқадор органоидларида-пластида ва

митохондрияларда уларнинг таркибидаги плазмоген ДНК си негизида

ҳам репликация, транскрипция ва оқсил синтези жараѐнлари бўлиб

туришлиги исботланди. Цитоплазманинг плазмоген ДНК си жойлашган

органоидларнинг сони кўп бўлади, лекин бу кўрсаткич доимий бўлмай,

уларнинг бўлиниб кўпайишлари ва маълум қисмининг нобуд

бўлишлари натижасида органоидлар сони ўзгариб туради. Ядронинг

хромосома ДНК си жойлашган хромосомалар сони доимий, турғун

бўлади. Шунинг учун ҳам хромосома генларининг ирсийланишида

муайян қонуниятлар кузатилади. Плазмогенларнинг ирсийланишида эса

турғун қонуниятлар намоѐн бўлмайди.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

1.P.S.Sobirov “Genetika va Biotehnologiya “

2.A.T.G’ofurov . S.S.Fayzullayev

3.Internet saytlari

Ziyo.net