Karlibaeva R. H., Tashhodjaev M. M., Axunjonov U. M. Korporatsiyalar moliyаsi oliy ta'limning 340000 «Biznes va boshqaruv»

 
 
3.2. Kapital qo’yilmalar byudjetini shakllantirish jarayonidagi tashkil 
qilinadigan investitsion loyihalarning mantiqiy asoslari 
 
Kapital qo’yilmalar byudjetini tuzish jarayonida tahlil qilinayotgan 
investitsion loyihalar ma’lum bir logika ega bo’ladi: 

har bir investitsion loyihalar elementlari pul mablag’larining sof chiqimi 
yoki kirimi hisoblangan pul oqimlari bilan bog’lanish kerak. Bunda k - yildagi
pul mablag’larining sof chiqib ketishi joriy pul harajatlarining loyiha bo’yicha 

---

24 
joriy mablag’larning tushumidan oshishi tushiniladi (teskari holatda sof kirim 
tushiniladi); ayrim holatlarda tahlilda pul oqimlari foydalanilmasdan loyihadagi 
prognoz qilingan yillik sof foyda mikdorining ketma ketligi foydalaniladi; 

tahlillar faqat yillar bo’yicha amalga oshirilmasdan balki bir xil bazaviy
davrlar bo’yicha xam (oy, chorak, yil, besh yillik va boshqalar) yuritilishi 
mumkin, faqat bunda pul oqimlari elementlari miqdorlarining, foiz stavkalari bilan 
mazkur davrlar muddatlarining bir biriga bog’liqligini unutmaslik kerak; 

ketma - ket yillar mobaynida investitsiya qilinadigan bo’lsa xam avvalgi 
birinchi yildagi loyiha bilan amalga oshirilgan pul mablag’larining kirimi, ya’ni 
investitsiyalar hajmi yil oxirida amalga oshirilishi ehtimoldan holi emas; 

pul mablag’larining kirimi (chiqimi) ko’proq navbatdagi yil oxiriga to’g’ri 
keladi (bu logika tushinarli, chunki masalan, daromad – o’sib boruvchi jami bilan 
hisobot davrining oxiriga to’g’ri keladi); 

diskontlashtirilgan bahoga asoslangan metodlari yordamida loyihalarni 
baholash uchun qo’llaniladigan diskontlashtirish koeffistientlari investitsiya 
loyihalariga belgilangan davrlari muddatiga mos kelishlari kerak (masalan, yillik 
stavka davr muddati bir yilga moslashtirilib olinadi). 
Investitsion qarorlarni qabul qilish effekti bir necha yilni qamrab olishi 
mumkin. Masalan, uskanalarni sotib olish kelajakda maxsulotlarni sotish bilan 
bog’liq bo’ladi, u yoki bu uskanani sotib olish to’g’risidagi qaror qabul qilish
kelgusi 10 yil ichidagi prognozlarni hisob-kitob qilishni talab qiladi. 
Uskanalarni sotib olishni prognoz qilishda yo’l qo’yilgan xatolar oqibatda 
og’ir axvollarga olib kelishi mumkin. Yirik investitsiyalar katta oqlanmagan 
harajatlarni talab qiladi. Agar etarli darajadagi investitsiya amalga oshirilmasa 
quyidagi ikki muammoning kelib chiqishiga olib keladi. Birinchidan – 
kompaniyaning uskanasi etarlicha zamonaviy bo’lmasligi mumkin va uni ishlab 
chiqarishni raqobat sharoitida ta’minlay olmaydi. Ikkinchidan – ishlab chiqarishni 
ta’minlaydigan etarlicha quvvatga ega bo’lmasligi mumkin va kompaniya bozorda 
o’z o’rnini raqobatchilariga bo’shatib berishi mumkin. 
Kompaniya oldindan o’zining ishlab chiqarish extiyojlarini prognoz qilib 
ushbu muammolarni echishi mumkin. Agar kompaniya talabning o’sishini prognoz 
qilsa va kutilayotgan talab darajasiga mos o’z ishlab chiqarishini kengaytirsa va 
prognoz noto’g’ri bo’lgan bo’lsa, kompaniya oshiqcha quvvatga ega bo’ladi va 
juda yuqori harajatlarga ega bo’ladi. Bu kompaniyaning zarar ishlashiga va 
sinishiga xam olib kelishi mumkin. 
Kompaniya uchun ishlab chiqarish kuvvatini oshirish odatda yirik harajatlar 
bilan bog’liq va katta pul mablag’larini sarflashdan avval yaxshi tuzilgan rejaga 
ega bo’lishi kerak, chunki bo’sh turgan moliyaviy resurslar hamma vaqt yirik 
hajmda bo’lavermaydi, shuning uchun kompaniya kapital qo’yilmalar byudjetini 
shakllantirish zarur.