Karlibaeva R. H., Tashhodjaev M. M., Axunjonov U. M. Korporatsiyalar moliyаsi oliy ta'limning 340000 «Biznes va boshqaruv»

Z
r
m


) risk 
uchun bazaviy mukofotga ko’paytirilgan β (risk ko’rsatkichi) yig’indisiga teng 
bo’lishini taxmin qiladi. 
Odatda 

m
r
ko’rsatkichi sifatida biron-bir mashhur bozor indeksi bo’yicha 
hisoblab chiqilgan ko’rsatkich olinadi (Rossiyada sanoat korxonalari aktsiyalar 
uchun «AK&M» indeksidan foydalaniladi). 
Ushbu model quyidagi formula yordamida ifodalanadi: 
i
m
i
Z
r
Z
r

)
(





(9) 
bu erda 

m
r
- muayyan qimmatli qog’oz bo’yicha kutilayotgan (o’rtacha) daromad;
Z - risksiz qimmatli qog’ozlar bo’yicha daromad stavkasi;
β
i
- beta-koeffistient; 

m
r
 - o’rtacha bozor daromad stavkasi; 
Z
r
m


 - risk uchun bozor mukofoti. 
Qimmatli qog’oz bo’yicha daromad riskka mos kelishi uchun oddiy 
aktsiyalar narxi pasayishi lozim. Buning hisobiga daromad stavkasi u investor 
qabul qilayotgan riskni kompensastiyalash uchun etarli bo’lmagunga qadar o’sib 
boradi. Muvozanatli bozorda barcha oddiy aktsiyalar narxi shu darajada 
belgilanadiki, bunda har bir aktsiya bo’yicha daromad stavkasi investorning ushbu 
qimmatli qog’ozga egalik qilishi bilan bog’liq riskini muvozanatlaydi. Bu holatda 
daromad stavkasi va risk darajasiga muvofiq barcha aktsiyalar bevosita qimmatli 
qog’ozlar bozorida joylashtiriladi. 
Yuqorida biz riskni kelajakda kutilayotgan daromadlarni olish bilan bog’liq 
aniqlik yoki noaniqlik darajasi sifatida konsteptual belgilab berilgan. Kapital 
bozori nazariyasi riskning ikki xil turini ajratib ko’rsatadi: sistematik va 
nosistematik risk.
Sistematik risk kelajakda daromad olishning o’rtacha daromad variastiyasi 
bilan asoslangan noaniqliklarni tavsifaydi. 
Nosistematik risk mos keluvchi tarmoq, muayyan firma, investitsiyalar 
ishtirokining turi xususiyatlari bilan bog’liq. 
Shunday qilib, umumiy risk sistematik va nosistematik omillar bilan 
belgilanadi. Bundan kelib chiqqan holda, alohida olingan aktsiya riskini quyidagi 
formula bilan ifodalash mumkin: 
2
1
2
2
2
)
(
i
m
i
i







 
 
 
(10) 
bu erda:
σ
i
- i turdagi aktsiyalar riski tavsifnomasi; 
β
2
i
σ
2
m
– umumiy bozor ahvolining muayyan qimmatli qog’ozlarga ta’siri; 

---

20 
σ
2
εi
, - nosistematik risk, ya’ni bozordagi ahvol bilan bog’liq bo’lmagan risk 
variastiyasi.
(5.11) ifoda ham yo’q 

i
r
va 

m
r
o’rtacha ko’rsatkichlar qo’llanilgan. Statistika 
nazariyasidan 
ma’lumki, o’rtacha ko’rsatkichlarni hisob-kitob qilishda 
aniqlanadigan belgiga ta’sir ko’rsatuvchi tasodifiy omillar eliministiyalanadi. 
Demak, (5.11) formulada
nosistematik riskning ta’siri yo’q qilingan. Shu sababli i-
aktsiyalar va portfel daromadliligini yanada aniqroq hisoblab chiqish uchun (5.12) 
formula keltirilmagan o’zgartirish natijasida olingan ifodadan foydalanish 
maqsadga muvofiq. Quyida bu ifoda keltiriladi: 
r
i
 = Z+(r
m
-Z)β
i