Karlibaeva R. H., Tashhodjaev M. M., Axunjonov U. M. Korporatsiyalar moliyаsi oliy ta'limning 340000 «Biznes va boshqaruv»

9.3. O’zbekistonda korxonalarni restrukturizastiyalash jarayonlarining o’ziga 
xos xususiyatlari va huquqiy asoslari 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida, ya’ni raqobat bozorida ba’zi korxona va 
tashkilotlar boshqaruvni to’g’ri yo’lga qo’ya olmasligi natijasida moliyaviy holati 
yomonlashadi va inqirozga uchraydi. 
Korxona va tashkilotning bankrotlik alomati (iqtisodiy nochor) - 
O’zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi “Bankrotlik to’g’risida”gi 
qonunining 4 - moddasiga asosan, qarzdorning pul majburiyatlari bo’yicha 
kreditorlar talablarini qondirishga va (yoki) majburiy to’lovlar bo’yicha o’z 
majburiyatini bajarishga qodir emasligi, agar tegishli majburiyatlar va (yoki) 
to’lovlar majburiyati yuzaga kelgan kundan e’tiboran uch oy davomida qarzdor 
tomonidan bajarilmaganligi e’tirof etiladi. 
O’zbekiston 
Respublikasi 
Prezidenti 
I.A.Karimov 
tomonidan
Vazirlar 
Mahkamasining 
2008 
yil 
8 
fevraldagi 
2007 
yilda
respublikani 
ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlantirish 
yakunlari
va 
2008 
yilda 
islohotlarni 
yanada 
chuqurlashtirishning 
eng
muxim 
ustuvor 
vazifalariga 
bag’ishlangan 
majlisida
belgilab berilgan ustuvor yo’nalishlaridan biri “Iqtisodiyotning barqaror va 
mutanosib o’sishi hamda tarkibiy o’zgarishlar va modernizastiyalashni ta’minlash, 
uning eng muhim tarmoqlarini texnik va texnologik jihatdan yangilash” 
hisoblanadi. 

---

79 
Iqtisodiy nochor va zarar ko’rib ishlayotgan korxonalarni tarkibiy 
o’zgartirish, moliyaviy sog’lomlashtirish buyicha bir qancha Farmonlar va 
qarorlar qabul qilindi. Ularni qo’yida kurib o’tamiz: 
 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 18-noyabrdagi
PF-4053 sonli “Iqtisodiyot real sektori korxonalarining moliyaviy barqarorligini 
yanada oshirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Farmoni; 
 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 19- noyabrdagi
F-4010 –sonli “Iqtisodiy nochor korxonalarni tijorat banklariga sotish to’g’risidagi 
tartibni tasdiqlash to’g’risida”gi sonli Farmoyishi; 
 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 28-noyabrdagi
PF-4058 sonli “Iqtisodiyotning real sektori korxonalarini qo’llab-quvvatlash, 
ularni barqaror ishlashini ta’minlash va eksport salohiyatini oshirish chora-
tadbirlari dasturi to’g’risida”gi Farmoni; 
 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 29-dekabrdagi
PQ-1024 sonli “2009 yilga asosiy makroiqtisodiy ko’rsatgichlarni va O’zbekiston 
Respublikasi Davlat byudjeti parametlarini prognoz qilish to’g’risida”gi qarori (8 
bandi). 
Ushbu farmon va qarorlarning asosiy maqsadi iqtisodiy nochor korxonalarni 
moliyaviy sog’lomlashtirish, modernizastiyalash, texnik va texnologik jihatdan 
yangilash jarayoniga tijorat banklarining mablag’larini kengroq jalb qilishni yo’lga 
qo’yishga qaratilgan. 
Bankrot korxonalarni tijorat banklariga sotishning (balansiga berishning) 3ta 
mexanizm bo’yicha amalga oshiriladi. Ushbu mexanizmlarning barchasi 
Respublika Komissiyasining qarori bilan amalga oshiriladi. 
1. Bankrot korxonaning kreditorlik qarzining tarkibini 70 va undan ortiq 
foizini bank kreditlari tashkil etsa, tijorat banklari balansiga berish; 
2. Auktsion savdolari orqali tijorat banklariga sotish (eng ko’p narxni taklif 
qilgan va tegishli majburiyatni o’z zimmasiga olgan); 
3.Tanlov savdolari orqali – tijorat banklariga “0” (nol) qiymatga investistion 
majburiyat sharti bilan sotish. 
Bankrot korxonalari negizida yangi tashkil etilgan xo’jalik yurituvchi 
sub’ektlar korxonalari
 qo’shimcha qiymat solig’idan ozod qilindi; 
 uch yil davomida foyda solig’i, yagona soliq to’lovi, mulk solig’i va er 
soliqlarini to’lashdan ozod qilindi; 
 boshqaruv kompaniyalarga berilganda foyda solig’i va yagona soliq 
to’lovidan ikki yil davomida ozod qilindi. 
Tijorat banklariga berilgan imkoniyatlari qo’yidagilardan iboratdir: 
 
negizida – ustav jamg’armasi 100%gacha bo’lgan yangi korxona tashkil 
etish; 
 
tugatilishi munosabati bilan unga avval berilgan, qoplanmagan kreditini, 
shu jumladan Hukumat kafolati bilan berilgan kredit summasini bank 
kengashining qarori bilan hisobdan chiqarish; 
 
uchun malakali boshqaruv kompaniyasini tuzish va jalb qilish; 
 
ularni tugatish bahosida olib, faoliyatini tiklab uni bozor bahosida sotish 

---

80 
kabilar. 
Tijorat banklarining majburiyatlariga qo’yidagilar kiradi: 
1. Tijorat banklari balansiga o’tkazilgan bankrot korxonalarni tiklash, texnik 
va texnologik modernizastiya qilish va ishlab chiqarishni qayta qurollantirish, 
zarur bo’lganda korxonani to’liq restrukturizastiya qilish orqali faoliyat 
yo’nalishini o’zgartirish, strategik hamkorlar va investorlarni jalb qilishni nazarda 
tutuvchi biznes-rejalarni ishlab chiqish;
2. Yollangan har bir korxona boshqaruvchisi ishlab chiqarishda kutilgan 
natijalarga erishishi orqali ishlab chiqarishlarga zamonaviy va yuqori malakali 
boshqaruvchilarni jalb qilish ishlarini olib borishi; 
3. Banklar tasarrufiga berilgan bankrot korxonalari kelgusi faoliyati ustidan 
Respublika komissiyasida hisobot berishlari yo’lga qo’yilgan. 
Iqtisodiy nochor korxonalarni hududlar taqsimotida oladigan bo’lsak, asosiy 
qismini 
Toshkent 
shahridagi, 
Qoraqalpog’iston 
Respublikasi, 
Jizzax, 
Qashqadaryo, Namangan, Xorzam, Andijon va Surxondaryo viloyatlaridagi 
korxona va tashkilotlar tashkil qilmoqda.
Iqtisodiy nochorlik alomatiga ega bo’lgan korxona va tashkilotlar vazirlik 
va idoralar taqsimotida esa asosan “O’zkimyosanoat”, “O’zbekenergo” va 
“O’zbekengilsanoat” davlat aktsionerlik kompaniyalariga, “O’zbekneftgaz” milliy 
xolding kompaniyasiga, Qishloq va suv xo’jaligi vazirligiga, “O’zbek ipagi” 
uyushmasi va “O’zkommunxizmat” agentligiga qarashli hamda hokimiyatlarga 
qarashli, yuqori vazirligi va idorasi bo’lmagan korxonalardan iboratdir; 
O’z moliyaviy - xo’jalik faoliyatlarini zarar bilan yakunlagan korxona va 
tashkilotlarni hududlar taqsimotida oladigan bo’lsak, asosiy qismini Toshkent 
shahridagi, Namangan, Toshkent va Xorazm viloyatidagi korxonalar tashkil 
qilmoqda. Vazirlik va idoralar taqsimotida esa asosan “O’zbekengilsanoat” davlat 
aktsionerlik kompaniyasi, “O’zbekiston havo yo’llapi” milliy avia kompaniyasiga, 
“O’zkommunxizmat” agentligiga hamda hokimiyatlarga qarashli, yuqori vazirligi 
va idorasi bo’lmagan korxonalar va tashkilotlardan iboratdir. 
Qo’yidagi jadvalda respublikada aniqlangan kam quvvatlarda ishlayotgan 
yoki faoliyat ko’rsatmayotgan korxonalar buyicha ma’lumot berilgan.
2005 - yilning 14 aprelida Adliya Vazirligida ro’yhatidan o’tkazilgan 
O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot Vazirligi huzuridagi Iqtisodiy nochor 
korxonalar ishlari Qo’mitasi “Korxonlarning moliyaviy – iqtisodiy ahvoli 
monitoringi va tahlil qilish mezonlarini aniqlash tartibi to’g’risida”gi 1469 - son 
Nizomiga asosan korxonalarning boshqa inqiroziy holatlari aniqlanadi. 
Past rentabelli korxona va tashkilotlar – yuqorida berib o’tilgan 
“Korxonalarning moliyaviy – iqtisodiy ahvoli monitoringi va tahlil qilish 
mezonlarini aniqlash tartibi to’g’risidagi” Nizomiga asosan xarajatlarning 
rentabellik koeffistienti 0.05 dan past qiymatga ega bo’lgan korxona va 
tashkilotlar (monopolist korxonalardan tashqari);
To’lov qobiliyatiga ega bo’lmagan korxona va tashkilotlar - 
“Korxonalarning moliyaviy – iqtisodiy ahvoli monitoringi va tahlil qilish 
mezonlarini aniqlash tartibi to’g’risidagi” Nizomiga asosan to’lovga qobillik 

---

81 
koeffistienti hisobot davri so’ngida 1,25 dan past qiymatga ega bo’lsa, korxona 
to’lov qobiliyatiga ega bo’lmagan korxona va tashkilotlar.