Karlibaeva R. H., Tashhodjaev M. M., Axunjonov U. M. Korporatsiyalar moliyаsi oliy ta'limning 340000 «Biznes va boshqaruv»

 
8.4. Situastion tahlil va prognozlashtirish usullari 
 
Situastion tahlil va prognozlashtirish usuli asosida qattiq yoki funkstional 
determinastiyalashgan bog’liqlikni o’rganishga mo’lljallangan model yotadi. Bu 
modeldan foydalanish va u nega turli omillar prognoz ko’rsatkichlarini qo’yish 
bilan masalan, realizastiyadan tushum, aktivlarning aylanuvchanligi, moliyaviy 

---

61 
bog’liqlik 
darajasi 
kabi 
ko’rsatkichlar orqali samaradorlikning asosiy 
ko’rsatkichlaridan biri - xususiy kapital retabelligi ko’rsatkichining prognoz 
ko’rsatchiklarini aniqlash mumkin.
Rejalashtirilayotgan loyiha bo’yicha mumkin bo’lgan natijalarning prognozi 
quyidagi formula orqali amalga oshiriladi: 
n 

P
k
=1; (26) 
K=1 
(1) formula orqali asosiy mezonlar aniqlanadi(masalan, kutilayotgan foydani 
maksimallashtirish) 
n 
E(R)=

R
k
*P
k
--max; (27)
K=1 
Mazkur formula orqali korxona uchun ma’lum mezonlar asosida samarali 
muqobil variantlar tanlab olinishi mumkin. 
Mazkur formulalar asosida «Azat» xususiy ishlab chiqarish firmasi 
tomonidan amalga oshiriladigan investitsiya loyihasining ma’lum mezonlarini 
ko’rib chiqamiz. Korxona qo’shimcha ishlab chiqarish vositalarini jalb qilish 
uchun 2 alternativ variantga ega. Buning uchun M1 stanokni yoki M2 stanokni 
sotib olish bo’yicha moliyaviy qaror qabul qilish masalasi oldinga tashlandi.
M2 stanok maxsulot birligiga kam chiqim va daromad ko’proq keltiradi. 
8-jadval 
Ko’rsatkichlar 
Xarajatlar 
Maxsulot birligiga 
operastion daromad 
M1 stanok 
15 000 
20 
M2 stanok 
21 000 
24 
Qarorlar daraxti yordamida quyidagi hisob kitoblar amalga oshiriladi. 
Moliyaviy menejer stanoklar vositasida ishlab chiqariladigan yillik 
tovarlarga bo’lgan talabni o’rganadi va yillik maxsulot ishlab chiqarish extimolligi 
quyidagichaligi aniqlanadi: 
X1 = 1200 birlik mikdorda 0,4 extimollik bilan; 
X2 = 2000 birlik mikdorda 0,6 extimollik bilan; 
0,4 1200 
20x1200-15000 = 9000 ming s. 
A
1
M
1
0,6 2000 
20x2000-15000 = 25000 ming s. 
A
2
M
2
0,4 1200 
24x1200-21000 =7800 ming s. 
0,6 2000
24x2000-21000 = 27000 ming s. 
Yuqorida keltirilgan chizma ma’lumotlari asosida har bir loyiha bo’yicha 
kutiladigan matematik daromadni hisoblashimiz mumkin: 
E(R1) =9000
*
0,4 + 25000 
*
0,6 = 18600 ming sum; 

---

62 
E(R2) = 7800 
* 
0,4 + 27000 
* 
0,6 =19320 ming sum. 
Demak M2 stanokni sotib olish bo’yicha ko’zlangan variant iqtisodiy 
jihatidan samaraliroq hisoblanadi. 
Mazkur usul menejerlarning turli sohalarida foydali hisoblanadi. Masalan, 
boshqarish hisobida kapital qo’yilmalar byudjetini tuzishda va xususan, qimmatli 
qog’ozlar bozorini tahlil qilishda samara beradi.
Tijorat korxonalarida faoliyatning asosiy maqsadlaridan biri foyda 
hisoblanishi bilan rejalashtirish jarayonida ham rejali foydani aniqlash muhim 
hisoblanadi. Hozirgi sharoitda O’zbekiston respublikasi maxsulot ishlab 
chiqarishni rejalashtirishda assortiment hisob kitob usulidan keng foydalaniladi. 
Realizastiyadan tushum va foydani rejalashtirish assortiment hisob kitob usulida 
aniqlanishining quyidagi ma’lumot asosida ko’rib chiqamiz. 
Assortiment hisob kitob usulida tovar realizastiyasidan tushgan tushum va 
foydani aniqlanishi.