Kartografik generalizatsiya reja Kartografik generalizatsiya va uning xususiyatlari Generalizatsiya turlari

Kartaga olinayotgan ob’ekt (yoki hudud) xususiyatlari. Ushbu omilning 
generalizatsiyaga ta’siri kartada o’sha obektning yoki hududning o’ziga xos 
xususiyatlarini aks ettirish, eng xarakterli elementlarni berish zaruratida ko’rinadi. 
Masalan, qurg’oqchil dasht yoki chala cho’l hududlarda mayda ko’llarni ko’rsatish juda 
muhim, ba’zan generalizatsiya vaqtida ular hatto kattalashtirib beriladi. Ko’l ko’p 
bo’lgan tundra landshaftlarida ko’llardan ayrimlarini tushirib qoldirsa ham bo’ladi, 
ammo bunda hududning serko’lligini saqlab qolib uni to’g’ri aks ettirish kerak. 
Shuni takidlash lozimki, obektni o’rganilganlik ham generalizatsiyaga ta’sir etadi. 
Obekt yetarli darajada o’rganilganda tasvirlash maksimal darajada to’liq (kartaning 
ushbu masshtabi va maqsadi uchun) bo’lishi mumkin, material yetishmaganda esa u 
muqarrar, umumlashgan va sxematik tarzda bo’lib qoladi. Bu jihatdan qaraganda to’liq 
bo’lmagan manbalar asosida tuzilgan prognoz va gipotetik kartalar ancha umumlashgan 
bo’ladi, chunki bunda obekt hali to’liq o’rganilmagan uning tarqalish qonuniyatlari 
to’g’risida faqat taxminiy ma’lumotlar bo’ladi. 
Generalizatsiya uchun kartalarning jihozlanishi ham ahamiyat kasb etadi. Ko’p 
rangli kartalar (bir xil, teng sharoitda) oq-qora kartalarga qaraganda ancha ko’p 
miqdordagi belgilarni ko’rsatishga imkon beradi. Rangli gullashlar, izoliniyalar, belgilar 

---

yaxshi tanlab olinsa, bitta kartada karta o’qilishi uchun ziyon keltirmasdan oltitagacha 
bir-birini qoplaydigan belgilarni birga qo’shib ishlatish mumkin.
2. Generalizatsiya turlari 
Generalizatsiya qilishda sifat tavsiflarini umumlashtirish keng qo’llaniladi, ularning 
farqlarini kamaytirish har doim tasniflash belgilarini umumlashtirish bilan bo’liqdir. 
Masalan, obzor kartalarda ko’pchilikni tashkil etadigan o’rmon daraxtlarining turlari 
o’rniga yagona o’rmon belgisi beriladi, geologik kartalarda yirik masshtablardan mayda 
masshtablarga o’tishda svita va yaruslarni bo’limlarga qo’shib yuborish bilan stratigrafik 
bo’linishlar umumlashtiriladi, so’ngra bo’limlar tizimlariga qo’shiladi va h.k.
Miqdor 
tavsiflarini 
umumlashtirish 
tasvirlanayotgan 
hodisaning 
miqdor 
gradatsiyalarini (bir bosqich yoki holatdan ikkinchi bosqich yoki holatga o’tishdagi 
izchillik) yiriklashtirishda, uzluksiz shkalalardan pog’onalilarga o’tishda namoyon 
bo’ladi. Bunga topografik kartalarni generalizatsiya qilishda relefning kesim balandligini 
kattalashtirish (orttirish) yoki aholi punktlarini yashovchilar soni bo’yicha guruhlashni 
yiriklashtirish misol bo’lishi mumkin (33-rasm).