Kartografik generalizatsiya reja Kartografik generalizatsiya va uning xususiyatlari Generalizatsiya turlari

33-rasm. Gorizontallar usuli 
bilan tasvirlangan relefni masshtab 
asosida generalizatsiya qilish. 
a—1:200000 
masshtabdagi 
boshlang’ich 
tasvir; 
b 
— 1:500 000 
masshtabdagi tasvir; d — 1:1 
000 000 masshtabdagi tasvir. 
Kartaga 
olinayotgan 
obektlarni tanlab olish — bu 
kartada 
uning 
maqsadi, 
mazmuni va masshtabi hamda 
kartaga olinayotgan hududning xususiyatlari nuqtai nazaridan muhim va zarur bo’lgan 
obektlarni qoldirish demakdir. Tanlab olish sifat va miqdor tavsiflarini umumlashtirish 
bilan uzviy bog’langan va legenda yangi yiriklashtirilgan bo’linishlarga bo’ysindirilgan 
bo’ladi. Tanlab olishda ikkita miqdoriy ko’rsatkichlardan, ya’ni senz va normalardan 
foydalaniladi (34-rasm). 
34-rasm. Norvegiya kartasida fiord qirg’og’ining tasviri: 
a — 1:300 000 masshtabdagi boshlang’ich tasvir; b — 1:1 000 000 masshtabgacha 
kichraytirish vaqtida maqsadga muvofiq umumlashtirish (qirg’oq xarakteri, tektonik chiziqlar 
bo’yicha orollarni orientirovkasi va ilgargi muzliklarning harakat yo’nalishi to’g’ri 

---

ko’rsatilgan); d — unchalik yaxshi chiqmagan umumlashtirish  
Geometrik qiyofasini, yani tashqi ko’rinishini, konturini soddalashtirish (o’zgartirish, 
osonlashtirish) tasvirni turli detallaridan, konturlarning uncha katta bo’lmagan 
burilishlaridan voz kechish, chegaralarni to’g’rilash va boshqalar kiritiladi. 
Konturlarni birlashtirish — generalizatsiyaning geometrik namoyon bo’lishining 
bittasi ajratib olingan konturlarni guruhlash bilan bog’liq. Kartada konturlar birinchidan 
hodisalarning sifat va miqdor gradatsiyalarini umumlashtirish va legendaning 
bo’linishlarini yiriklashtirish natijasida, ikkinchidan esa, bir qancha mayda konturlarni 
bir-biriga qo’shib, bitta yirik kontur hosil qilish oqibatida sodir bo’ladi. Shunday, birorta 
foydali qazilma konlarini alohida, uncha katta bo’lmagan arealini generalizatsiya qilish 
davomida bitta yagona areal qilib tasvirlash mumkin.
Generalizatsiyaning aniqligi va sifati ikki jihatdan: kartalarning geometrik aniqligi 
nuqtai nazaridan va kartalarning mazmuni ishonchliligi jihatidan baholanadi. Geometrik 
aniqlik - bu kartadagi alohida nuqtalarni va obektlarni ularning haqiqiy holatlariga moslik 
darajasini tavsiflovchi miqdoriy o’lchov bo’lib, geometrik aniqlik kartani joy bilan yoki 
yirik masshtabli manbalar bilan taqqoslaganda aniqlanilishi mumkin. Kartaning mazmunan 
ishonchliligi - bu real borliqning kartografik tasvirining asosiy xususiyatlarini va obektlar 
o’rtasidagi o’zaro aloqadorligini hisobga olgan holda mos kelishini sifatli baholash 
demakdir. 
Har xil joylashgan voqea va hodisalarni generalizatsiya qilishda punktlarga 
joylashtirilgan obektlar sifat va miqdor tavsiflarini tsenzlar va tanlab olish normalarini 
qo’llab generalizatsiya qilinadi. Chiziqlarga joylashtirilgan (joylashgan) obektlar ham 
generalizatsiya jarayonida tsenzlar va normalarga mos holda tanlab olishni, sifat va 
miqdor tavsiflarini umumlashtirishni talab etadi. Chiziqli obektlarni (elementlarni) 
generalizatsiya qilishning muhim elementi ularning suratlarini to’g’rilash va 
soddalashtirish, turli bukiklardan voz kechish (saqlab qolishda va hatto ayrim tipik 
detallarini alohida qilib, bo’rttirib ko’rsatishda ham) dan iboratdir. Chiziqli obektlarni 
generalizatsiya qilish har doim ularning kengligini haqiqiy o’lchamlari bilan 
taqqoslaganda bo’rttirib (oshirib, ko’paytirib) berish bilan bog’liq.
Maydon uzra joylashgan obektlar avvalo sifat tavsiflarini va miqdor gradatsiyalarini 
yiriklashtirish yo’li bilan generalizatsiya qilinadi. Alohida konturlarni chiqarib tashlashda 
ularning qiyofalarini (tashqi ko’rinishini) to’g’rilab qo’yishda namoyon bo’ladigan 
generalizatsiyaning geometrik jihatlari nihoyatda muhimdir. Bunda mayda konturlar 
ancha yiriklari bilan qo’shib yuboriladi, ko’pchilik hollarda esa yagona areal konturi 
bilan almashtiriladi. Agar hodisa kartada izoliniyalar yordamida ko’rsatilgan bo’lsa, u 
holda kesim balandligi kattalashtiriladi, izoliniyalar suratini umumlashtirish, ularni 
o’zaro muvofiqlash ishlari bajariladi. 
Nuqtalar usuli bilan tasvirlanadigan yoyilib tarqalgan obektlar nuqtalar og’irligini 
yiriklashtirish hisobiga generalizatsiya qilinadi. Agar bu obektlar sifatli fon yoki areallar 
usuli bilan ko’rsatilgan bo’lsa, u holda generalizatsiya konturlarni yoki areallarni saralab 
olish va ularning chegaralarini umumlashtirish yo’li bilan amalga oshiriladi.