Kartografik generalizatsiya reja Kartografik generalizatsiya va uning xususiyatlari Generalizatsiya turlari

Kartalarning maqsadi. Kartalarda faqat ularning maqsadiga mos keladigan 
obektlargina ko’rsatiladi. Karta maqsadiga javob bermaydigan boshqa obektlarni 
tasvirlash kartani idrok qilish, u bilan ishlashni qiyinlashtiradi. Masalan, o’quv ma’muriy 
karta auditoriyada namoyish etish uchun ishlatiladigan bo’lsa, u holda unda mazmunning 
eng muhim elementlari saqlab qolinadi. Ularni ortiqcha murakkablashtirmasdan, 
umumlashtirish bilan yiriklashtirilgan ko’rinishda tasvirlanadi. Agar ma’muriy karta 
zarur ma’lumotnoma maqsadida tuzilgan va stol ustida foydalaniladigan bo’lsa, u holda 
karta ma’muriy bo’linish, aholi punktlari, aloqa yo’llari haqida mazkur masshtab uchun 
maksimum mumkin bo’lgan hajmdagi axbarotga ega bo’lishi kerak.
Kartalarning masshtabi. Generalizatsiyaga masshtabning ta’siri yirik tasvirdan 
mayda tasvirga o’tishda tasvirlanayotgan hududning o’lchamlari qisqaradi. (Masalan, yer 
yuzasidagi 1 km
2
maydon 1:1 000 masshtabli kartada 1 m
2
, 1: 10 000 masshtabda 1 dm
2
, 
1:100 000 masshtabda 1 sm
2
va nihoyat 1:1 000 000 masshtabli kartada esa 1 mm
2
ga 
teng bo’ladi. (32-rasm). 

---

32-rasm. Masshtab o’zgarishi bilan aholi punktlarini generalizatsiya qilish misolida 
alohida obektlarni ularni jamlovchi belgilar bilan almashtirish:
a — alohida binolar (masshtab 1: 10 000); b — kvartallar (masshtab 1: 50 000); d — umumiy 
kontur (masshtab 1: 300 000); e — punson (masshtab 1: 1 000 000). 
Mayda masshtabda asos qilib olingan yirik masshtabli kartada bo’lgan hamma 
voqea va tafsilotlarni tasvirlash mumkin emas, shuning uchun ularni saralash, 
umumlashtirish, qolganlarini chiqarib tashlash zarur bo’ladi. Karta masshtabi qisqarishi 
bilan fazoviy qamrab olish oshadi, u ham generalizatsiyaga ta’sir qiladi, yirik masshtabli 
kartalar uchun muhim bo’lgan obektlar (masalan, maxalliy orientirlar) mayda masshtabli 
kartalarda o’z ahamiyatini yo’qotadi va ular chiqarib tashlanishi lozim. 
 Kartalarning mavzui va tipi. Kartalarning mavzui va tipi kartada qaysi elementlarni 
mufassal, qaysilarini esa ancha sezilarli darajada umumlashtirib tasvirlash kerakligini 
belgilaydi. Geologik yoki tuproq kartasida gidrografik to’rni aniq tasvirlash muhim, lekin 
yo’llarni va aholi punktlarini, kuchli generalizatsiya qilish mumkin, ma’muriy 
chegaralarni esa butunlay tushirib qoldirsa bo’ladi. Lekin, ijtimoiy-iqtisodiy mavzudagi 
kartalarda buni aksi, ya’ni aholi punktlari, aloqa yo’llari va ma’muriy bo’linishni to’liq 
ko’rsatish zarur. Xuddi o’sha paytda kema qatnovi uchun muhim bo’lgan daryolarni 
saqlab qolib, qolgan gidrografik to’rni esa generalizatsiya qilib ko’rsatish maqsadga 
muvofiq bo’ladi.