Kasbiy ta ‟ lim metodologiyasi

 
Bu usulining samaradorlik shartlari quyidagilardan iborat: 
ma‟ruzaning batafsil rejasini tuzish; 
ma‟ruza rejasini eshittirish; 
rejaning har bir punktini yoritishdan so„ng qisqacha umumiy xulosa 
qilish; 
ma‟ruzaning bir qismidan boshqa qismiga (bo„limiga) o„tishida mantiqiy 
bog„liqlikni ta‟minlash; 
muammoli (problemali) bayon qilish; 
yozib olish zarur bo„lgan joylarni ajratish (yozdirish); 
ma‟ruzalarni uning alohida holatlarini batavsil tahlil qilish imkonini 
beruvchi seminar mashg„ulotlari va amaliy mashg„ulotlar bilan qo„shib 
olib borish. 
Ma‟ruza o„tkazishning faol uslublariga: muammoli ma‟ruzalar; ma‟ruza – 
konferensiyalar; konspektsiz ma‟ruzalar – fikrni so„z bilan ifodalash; mualliflik 
ma‟ruzalari; ma‟ruza – munozaralar; qaytar aloqa texnikasi qo„llangan ma‟ruzalar; 
aniq vaziyatni tahlil qilish ma‟ruzalari kiradi. 
1.2. Hikoya – uncha katta bo„lmagan, tariflovchi xarakterga ega bo„lmagan, 
o„quv materialini monologik, hikoya qiluvchi, xabar beruvchi bayonidir. 
1.3. Tushuntirish – bayon qilinayotgan materialni turli holatlarini tahlil 
qilish, tushuntirish, izoh berish va isbotlash yordamida o„quv materialini bayon 
qilish. Bu usullar birgalikda bilimni mantiqiy, tartibli, tushunarli, his-hayajonli 
qilib etkazish uchun qo„llanniladi. 

---

69 
1.4. Namoyish – o„quvchilarni tabiiy holatda hodisalar, jarayonlar, ob‟ektlar 
bilan ko„rgazmali – hissiy tanishtirish. Bu usulning etakchi vazifasi – o„qitish. 
Namoyishdan o„rganilayotgan hodisalar dinamikasini ochib berish uchungina 
foydalanish mumkin. Bu usul biror narsaning tashqi ko„rinishi bilan tanishtirish, 
uning ichki tuzilishi yoki shunga o„xshash narsalar qatoridagi o„rni bilan 
tanishtirishga xizmat qilishi mumkin. 
Namoyish usulining ta‟limiy funksiyasi samaradorligini ta‟minlash
quyidagilaga bog„liq: ob‟ektlarni to„g„ri tanlash; o„quvchilar diqqatini namoyish 
qilinayotgan hodisalarning muhim taraflariga yo„naltirish; namoyish jarayonini 
shunday tashkil qilish kerakki, o„quvchilar namoyish qilinayotgan ob‟ektlarni 
nafaqat ko„z bilan ko„ra bilishlari, iloji bo„lsa, ularni barcha sezish a‟zolari bilan 
qabul qilishlari lozim; o„quvchilar e‟tiborini imkoni boricha ob‟ektning muhim 
taraflariga jalb etish; o„quvchilarga ob‟ektning o„rganilayotgan sifatlarini mustaqil 
o„lchash imkonini yaratish. 
1.5. Illyustratsiya – hodisa, narsa, jarayonlarni tasviriy shaklda sxema, 
reproduksiya, yassi modellar yordamida ko„rsatishdir. 
Bu usulning asosiy vazifasi – o„rgatish. Illyustratsiya usulining vositasi 
bo„lib suratlar, jadvallar, rangli xaritalar, albomlar va atlaslar xizmat qiladi. 
Ko„rgazma qurollarini va illyustratsiya shakllarini tanlayotganda uning bilim 
olish jarayonidagi ta‟lim tarbiyaviy vazifasini, joyini va rolini puxta o„ylab 
ko„rmoq lozim. Tajriba shuni ko„rsatdiki, katta xajmdagi illyustratsiya materiallari 
o„quvchini o„rganilayotgan hodisalarning tub mohiyatini aniqlashdan chalg„itadi. 
Illyustratsiyalarni oldindan tayyorlab qo„yiladi va ulardagi o„qitish 
jarayonida kerak bo„lgandagina ko„rsatiladi.
1.6. Videousul – axborotni ko„proq ko„rgazmali o„zlashtirishga asoslangan 
bo„lib, unda kineskop, kodoskop, proektor, kinoapparat, o„quv televideniesi, 
videomagnitofon, 
axborotni 
displeyda 
aks 
ettiruvchi 
kompyuterlardan 
foydalaniladi. O„quv jarayonida videousuldan foydalanish, ta‟lim - tarbiyaviy 
vazifalarni unumli yechishini ta‟minlaydi, ya‟ni: 
Yangi bilimlarni bayon etish, ya‟ni juda sekin kechadigan jarayonlar bilan 
tanishish, bevosita kuzatish mumkin bo„lmagan (o„simliklar o„sishi, suyuqlikda 
diffuziya hodisasi va h.k.), shuningdek, tez sodir bo„ladigan jarayonlar, bevosita 
kuzatishlar hodisalarning mohiyatini ochib bera olmagan holda (qayishqoq 
tanalarning urilishi, moddalarning kristallanishi va h.k.) qo„llaniladi; 
Murakkab mexanizmlar va mashinalarning ishlash tamoyillarini dinamikada 
tushuntirish; 
Turli xil ish faoliyatini bajarish algoritmini tushuntirish; 
Chet tili darslarida o„ziga xos til muhitini yaratish; 
Videohujjatlarni taqdim etish; 
Mashq qilish ishlarini bajarish, jarayonlarni modellashtirish, kerakli 
o„lchamlarni olib borish; 
O„quv-mashq va tadqiqot ishlarini olibborish uchun ma‟lumotlar bazasini 
(bankini) yaratish; 
Ta‟limni tashkil qilishga differensiyalashgan yondoshuvni tashkil qilish va b. 

---

70