Kechirganlari
Download 6.61 Mb. Pdf ko'rish
|
Tom Soyerning boshidan kechirganlari. Mark Tven
|
Gul to‘shaklarda!
43 Domla juda yaxshi kitobxonlardan hisoblanar edi. Cherkovda otkaziladigan kechalarda uning so'zga chiqishini hamisha talab qilar va u so'zlagan vaqtda hamma xotinlar hayajonlanishib, qollarini yuqoriga kotarishar, keyin esa qollarini tizzalari ustiga tu- shirishib, ko'zlarini yuqoriga qaratishar, boshlarini liqillatishar va shu bilan ulaming ajablanishlarini hech bir so‘z bilan ifoda qilib bolmasligini bildirishar edilar. Bu biz uchun, bizning mamlakat uchun - juda go'zallik. Munojot aytilib bolgandan keyin, hurmatli mister Spreg mahalliy gazetaga aylanib, kelgusi mitinglar, majlislar, suhbatlar va boshqalar haqida juda ko‘p narsalar o'qidiki, ibodat qilish uchun kelganlar uning munojotlarini qiyomatga qadar cho'zilar, deb oyiadilar... Soligra domla ibodat qilishga kirishdi. Bu ibodat yaxshi, keng ma’noli, saxiy, har bir mayda narsani o‘z ichiga sig'diruvchi ibodat edi: chunonchi u, shu yerdagi cherkov, uning mayda bolalari, shu shahar- chadagi boshqa cherkovlar to'gVisida, shaharchan- ing o‘zi, bizning butun okrug, bizning shtat to‘g‘risi- da, shtatimizdagi chinovniklar to'g'risida, Qo'shma Shtatlar to‘g‘risida, Qo'shma Shtatlardagi cherkovlar to‘g‘risida, kongress8 to‘g‘risida, prezident to'grisida, ministrlar to‘g£risida, dahshatli boVonlarda ishlovchi qashshoq dengizchilar to‘g‘risida, Yevropa monar- xiyasi va sharq despotiyasi zulmi ostida ezilgan mil- lion-million qullar to'grisida, Tavrot haqiqati yorugl bilan oqartirilganlar to‘g‘risida, ko‘rishga ko'zlari, eshitishga quloqlari yo'qlar to‘grisida, uzoq dengiz orollaridagi majusiylar to'glisida aytilgah bir ibodat edi. Bu duolaming hammasi hozir aytmoqchi bolgan so'zlar har narsadan oliy bolgan dargohga yetib, unUmdor yerga tushgan dondek yaxshi hosildor bolg'ay. Omin! - degan duolar bilan tamomlanardi. 8 Amerika parlamenti. 44 Shu yerda xotin-qizlar kiyimlarining shaldiragan ovozi eshitildi, cherkovga kelganlar esa o'tirishdi. Ki- tobimizning shu sahifalarida hayoti tasvir etilayotgan bola, qilinayotgan ibodatlardan juda mamnun emas edi. U qattiq chidash berib, ibodat tamom bolishini sabrsizlik bilan kutib otirdi. U joyida otirolmas edi: u duoning ayrim so'zlariga e’tibor bermasdan, ba’zi bir yerlariga ixtiyorsiz ravishda quloq solib qolardi. Chunki u bu duolarga ko‘pdan odatlanib qolgan. Ammo domla, ibodatga biror yangilik kirgizib qolsa, Tomning quloqlari buni darhol sezib olar va uning butun vujudi nafratlanar edi. U ibodatning uzilishini vijdonsizlik va noinsoflik deb hisoblar edi. Domlaning shunday duo munojotlari o‘rtasida Tomning diqqatini uning oldidagi kursiga qobib otir- gan bir pashsha o‘ziga tortdi. Bu pashsha o'zining harakatlari bilan Tomni oglr qiynoqqa solar, u tinch va osoyishtalik bilan o'zining ingichka oyoqlarini bir-biriga suykar, o‘sha oyoqlari bilan boshini ishqar, ishqagandayam shunday g‘ayrat va jasorat bilan ish qar ediki, go у о boshi tanasidan ajralib chiqqandek bolar, boynining ingichka ipi ko'rinar edi. Keyingi oyoqlari bilan qanotlarini silar va o‘zining butun shu tariqa bezanishlarini hech bir shoshmasdan tinchgina, goyo o‘zi uchun qo‘rqinchli hech bir narsa yo'qligiga ishongandek, bemalollik bilan bajarar edi. Chindan ham, uning uchun qo'rqinchli hech nar sa yo‘q edi, garchi bu pashshani tutib olish uchun Tomning qoli qichisa ham, lekin u hozir, ibodat vaq- tida bunday ishga jur’at qilolmas edi, basharti u bu ishni qilsa, abadiy gunohkor bolib, o‘z joniga jabr qil gan bolar edi. Biroq, domla duosini o'qib bolayozgan vaqtda Tomning qoli o‘z-o‘zidan oldinga cho‘zildi-da, dotnla «omin» deyishi bilan pashsha lining qoliga ilindi. Biroq xolasi uning bu qiliglni payqab qolib, tezdan pashshani qoyib yuborishga majbur etdi. 45 Domla Tavrotdan bir parchani o'qib bolib, guldura- gan va bir tekis tovushi bilan va’z boshladi. Uning ovozi shunday zeriktirarlik ediki, hademay ko'p kishi mudray boshladi. Va’zchi esa gunohkorlarga berila- jak azoblami so'zlab qo'rqitar, abadiy rohat o‘rinlari tayyorlanib qoyilgan gunohsiz kishilaming sonlarini esa juda kam ko‘rsatar ediki, uning so‘zicha, bir hovuchgina keladigan gunohsiz kishilami qutqarish uchun ovora bolish ham arzimaydi, degan natijani chiqarish mumkin edi. Tom, va’z kitobining sahifalarini sanab chiqdi; u va’z kitobining betlarini doim sanab chiqishga ulgura olsa ham, va’zning o'zini yodida saqlab qololmas edi. Biroq bu safar uning ma’nolaridan ham ba’zi nar salar uni qiziqtira boshladi. Domla, odamni larzaga keltiradigan buyuk bir manzarani - dunyodan otgan barcha kishilar mahshargohga yigllajagini, yolbars esa qo'zichoqning oldiga borib yotajagini va go‘dak bir bola ulami olg‘a yetaklab ketishini tasvir qildi. Bu manzaraning jonlanishi va axloqi Tomni hech bir hayajonlantirmas edi. Tomni faqat butun yer yuzi xalqi oldida o‘sha bolaning hissasiga tushgan muhim rol hayron qoldirardi: uning ko'zlari chaqnab ketdi va bu yolbars qolga o‘rgangan bolsa, o‘sha bola rolini o^nashga tayyorligini bildirar edi. Biroq bu yerda saf- satalar ko'payib, Tomning qayg'usi yana yangilandi. Birdan u o‘z cho‘ntagida qandaydir bir xazina borligini esiga tushirdi-da, darrov uni cho'ntagidan olishga shoshildi. Bu - katta, jaglari baquwat, Tomning aytishicha «chaqag‘on qora qo‘ng‘iz» edi. Qo‘ng‘iz bir piston qutichasiga berkitib qoyilgan. Tom qutichani ochishi bilanoq qo'nglz dafatan uning qolini chaqib oldi. 0 ‘z-o‘zidan malumki, bola darrov qo'nglzni bir tomonga irgltib, u chaqib olgan bar- moglni og'ziga soldi. Qo'nglz chalqanchasiga yerga tushib qolib, ag'darilolmay, tipirchilab yotar edi. Tom 46 unga tikilib qarab turar va uni qaytib olgusi kelar edi. Lekin qo‘ng‘iz ancha olis yerda bolib, unga bo^i yetmas edi. Bu qo lig lz ibodat so'zlari va nasihatiarga qiziqmagan ko'pgina kishilar uchun ancha ermak boldi; ular qo‘ng‘izning yotgan joydan turib olish uchun ag'darilishga urinayotganini butun diqqatlari bilan kuzatib turar edilar. Shu vaqt cherkov ichida tasodifiy ravishda kichkina it - pubel adashib kirib qoldi. U yozning issiq havosidan entikib yolglz o‘zi qamoqqa yota- verganidan zerikib, har xil qiziq narsalami ko‘rgisi va yangi taassurotlami olgisi kelardi. Uning ko‘zi qo'nglzga tushdi. Xafachiligidan osiltirib, sudrab yurgan dumini tezda kotarib, likillata boshladi. U o‘z oldidagi bu oljaning atrofiga aylanib, olisdan iskab, uzoq vaqt tikilib turdi; keyin dadillik bilan yaqinroq keldi-da, og'zini ochib qo‘ng‘izni tishlab olmoqci boldi, uddasidan chiqolmadi, yana ikkinchi marta, uchinchi marta ham shunday boldi. Bu ish, aftidan unga ma’qul bolib qoldi shekilli, qomi bilan yerga yotib oldi. Qo‘ng‘iz uning oyoqlari orasida qol di; it boyagiday harakatlari davom ettirdi, bolmadi. Keyin u o'zining bu ishidan zerikdi-da, erinchakligi tutib, mudray boshladi. Uning boshi sekin-asta yerga engasib, iyagi qo'nglzga tegib ketdi, qoliglz uni chaqib oldi. Pubel angillab, boshini silkitgan edi, qo‘nglz undan ikki qadam nariroqqa borib yana chalqanchasiga tushib qoldi. Yaqin o'rtada otirganlar buni ко‘rib, kulgilarini ichlariga sig'dirolmay otirar edilar. Ko'plari esa iljaygan yuzlarini yelpiglch va ro‘molcha bilan bekitib olgan edilar. Tom bundan benihoyat mamnun va xursand edi. Pubelning ko'rinishi anqovroq edi, - aftidan u o‘zining ahmoq bolib qolganini o‘zi ham sezgan bolsa kerak, - shunday bolsa ham uning yuragida keki bor va o‘ch olishni istar edi. Shiming uichun u sekin-asta 47 qotiglzning yoniga kelib, ehtiyotlik bilan unga hamla qila boshladi. Goh u, goh bu tomondan qofaglzning ustiga tashlanar, shunda uning oldingi oyoqlari qofagizga tegay-tegay der, ba’zan lining atrofida yurib tishlarini shaqillatar, boshini qimirlatganida, quloq- lari shalpillar edi. Nihoyat uni bu ish ham zeriktirdi; u oldida uchib yurgan pashshalar bilan shugtolla- nib kotmoqchi bolgan edi, lekin bu ham uni uncha qiziqtirmadi. Tumshuglni yerga tegizay-tegizay deb, birdan yurib kotdi, lekin ko'p otmay bundan ham ze- rikdi; bir-ikki marta esnab, ijirg‘anib, oglr nafas oldi da, qoftgizni butunlay esdan chiqarib yuborib, uning ustiga otirib oldi. Shu vaqt ajoyib bir hodisa yuz berdi. Pudel jonining boricha акШаЬ cherkov ichida yugura boshladi. Xuddi mehrobning oldidan yugurib olib, eshikka chopdi, akillab vovullashdan bir nafas to'xtamay, eshik oldidan yana orqasiga yugurdi. Chunki, qo‘ng‘iz uning qornidan mahkam tishlab olganicha, jaglarini bo'shatmay yopishib yotar edi. U qancha ko*p urinib yugursa, qomining og'rigl shun- cha kuchayar edi, natijada it hech tinmay aylana berishidan junlari hurpayib, misli koYilmagan sur’at bilan uchib yuruvchi bir quyruqli yulduzga aylangan edi. Ish shuning bilan tugadiki, aqldan ozgan it jon achchiglda o'zini bir tomonga tashlab, o‘z xojayini- ning tizzasiga borib yiqildi, xojayini bolsa, uni dera- zadan tashqariga otib yuborgan edi, uning angUlagan ovozi sekin-asta uzoqlashib borib, keyin o'chdi. Cherkovdagilaming hammasi qizarishib, o'zlarini qah-qahlashdan zo'rg'a tiyib qolgan edilar. Hatto domla ham o'qiyotgan duolaridan yanglishib ket gan; garchi u o‘z so‘zlarini o'sha ondayoq tuzatib olgan bolsa ham, endi uning so'zlari awalgidek silliq eshitilmas, damba-dam tutilib qolar, o‘z so‘zlarining kishilarga ta’sir etishiga ishonchsizlik sezib turar edi. Tingiovchilar bolsa uning eng jiddiy va ta’sirli so‘zla- 48 rini ham kursi orqasidan turib, biror qmqchilik so‘z eshitayotgandek kulumsirab tinglab o'tirar edilar. Nihoyat, shunday qiyin holatlar tamom bolib, va’z so'zlari tugab, «omin» deyilar ekan, otirganlaming hammasi, bir oglr ishdan qutulgandek chehralari ochilib, bir xo'rsinib qoydilar. Tom Soyer shod va mamnun holda uyiga qaytib kelar ekan: «Agar ibodat vaqtida biror qiziq yangilik kirgizib turilsa, ba’zan cherkov ibodati ham un- cha ko'ngilsiz bolmas ekan», deb oyiar edi. Faqat uning shodligi orasida bir narsa qora dog'dek bolib, uni xafa qilib turar, u ham bolsa qo'nglzning yo'qo- lishi edi. Itning «chaqag'on qo‘ng‘iz» bilan oynash- ganiga qarshiligi yo‘q, lekin qo‘ng‘izni o‘zi bilan birga olib ketgani nimasi? Itning bu ishi albatta insofdan emas edi. Download 6.61 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|