Kechirganlari

O, bilaman, odatlanmagansiz,
Chaqaloq xdlqqa qilsa va ’z
...
u har bir so'zini aytganda, go у о bir yeri buzilgan ma- 
shinadek uzoq va qaltiroq harakatlar qilib turar edi.
Shunday bolsa ham so‘zini oxiriga yetkazdi, qar- 
saklar bilan mukofotlanib, ta’zim qildi-da, chiqib 
ketdi.
Kichkinagina/bir qiz chiqib, uyalgan holda: «Meri- 
ning bir qo'zichogl bor edi», degan hikoyani bijillab 
so‘zlardi-da, bilar-bilmas oyoglni bukib ta’zim qilgan- 
dan keyin uyalganidan qizarib ketdi va o‘zini baxtli 
his qilgani holda u ham o‘miga borib otirdi.
Keyin qiyofasida yasama parishonlik sezilib tur- 
gan Tom Soyer sahnaga chiqib keldi-da, juda eski 
bolsa ham hech vaqt urfda bolib kelgan «Menga 
ozodlik bering yo meni oldiring» degan she’mi ayta 
boshladi. U tovushini dahshatli ravishdayuqorilatib, 
qollari bilan qattiq-qattiq ishoralar qilar edi. Biroq 
baytning yarmiga borganida tutilib qoldi-da, birdan 
uni qo‘rqinch oVab oldi. Oyoqlari qaltirab, mayishib
173

---

borar, tomoglda esa bir narsa tiqilib qolgandek, o‘zi- 
ni bo'gllgandek his qilar edi. Bundan keyin u biror 
so‘z ham aytolmadi. Tinglab otiruvchilar, aftidan, 
unga xayrixohlik bilan qarab, indamay otirar edilar. 
Ulaming mana shu indamay otirishlari Tomning 
qayg'usini yana oshirar edi. Buning ustiga shu vaqt 
o'qituvchi bir qovoglni solib qaragan edi, shundan 
keyin bola butunlay o'zini yo‘qotib qo^di. U yana bi- 
roz urinib turdi-da, uyalib qizargani holda sahnadan 
tushib ketdi. Unga dalda berishga urinuvchilar bolsa 
ham, bu harakat behuda bo lib chiqdi.
Keyin yosh shoirlar o‘zlari yozgan asarlarini o‘qi- 
dilar. Bolalardan har qaysilari sahnaning chetiga 
tomoqlarini qirib olganlaridan keyin, chiroyli lenta 
bilan boglangan qolyozmani olib o‘qiy boshlar edi­
lar. Asarlar mavzu jihatidan bu qizlaming onalari, 
buvilari va katta buvilari shunday kezlarda qanday 
yozgan bolsalar, o'shanday bolib, hatto salib yuri- 
shigacha borib taqalar edi. Chunonchi: «Do'stlik», 
«O'tganni eslash», «Tarixda ilohiy kasb», «Afsonaviy 
podsholik», «limning afzalligi», «Turli davlatlarning 
idora qilish formalari, ulaming farqlari va o'xshash- 
liklari», «Qayg4i», «Ota-onaga muhabbat» va hoka- 
zolardan iborat edi.
...Birinchi о‘qilgan asaming nomi «Shu ham tur- 
mush boldimi?» deb atalar edi.
Balki o'quvchilar bu asaming qisqa bir parchasini 
o'qib chiqich uchun hafsala qilarlar:
«Turmushning oddiy so'qmoq yo'llarida an- 
chadan beri kutilgan bayramni yosh aql egalari 
zo‘r tashvish bilan o^lab lazzatlanadilar. Ular- 
ning taassurotlari gul rangiga bo^algan shodlik 
manzaralami tasvir qilardi. Oq harir kiyimlarga 
o‘ralgan uning nozik qaddi-qomati ko'ngilli raqslar 
bilan huzurlanar edi. Uning qo*ygan qadamlari 
ham juda muloyim, ko'zlari esa hammanikidan
174

---

shahlo. Bunday shirin xayollar ichida vaqt ham 
tez o‘tib ketib, qizg'inlik bilan orzu qilgan shu dun- 
yo jannatiga kira oladigan soati yetadi. Bu yangi 
dunyoning barcha go'zalliklari unga qanday ajoyib 
bolib ko'rinadi! Har bir ko'rgan yangi narsasi uni 
bilgan sari ko‘proq qiziqtiradi. Ammo ko‘p o‘tmay, 
u yuzakigina yaxshi ko'ringan bu narsalarning 
tagi bema’niliklardan iborat ekanligini anglab ola- 
di. Uning ko‘nglini lazzatlantirib kelgan ishonch 
endi uni faqat jirkantiradi. Bezalgan zallar kishini 
qiziqtirish xususiyatlarini yo'qotgan va u qayg4i 
va hasrat bilan zaldan chiqib ketar ekan, hech bir 
yupatishlar o‘zining ruhiy intilishlarini bosishiga 
ishonmas edi».
Uni o'qilayotganda tinglab o‘tiruvchilar orasi- 
dan vaqti-vaqti bilan: «Qanday go'zal!», «Qanday 
jozibali!», «Qanday haqiqat!» degan maqtovlar eshi- 
tilib turar edi.
So‘ngra g'am-g'ussadan rangida qon qolmagan 
nozik va qayg4ili bir qiz o‘midan turib, «doston» 
o'qib berdi.
Men bu «doston»dan faqat ikki baytini bu yerda 
keltirib o'taman: