Kegl cc pechat indd

1. Oydan turib Yer tutilishini kuzatsa bo‘ladimi?
2.YH davomida qaysi bir hodisa ko‘proq kuzatilishi mumkin: Oy tutilishimi yoki Quyosh tutilishi?
3. Oyda ham qisman tutilish kuzatiladimi?
•Yer va Quyosh oralig^£ida ikkita sayyora harakatlanadi. Ularni Merkuriy va Venera deb atashadi. Ular Yer bilan Quyosh oralig^£ida turib qolganda Quyosh tutilishi ro^£y beradimi? Yer bilan bu sayyoralar oralig^£i juda katta bo^£lganligidan ularning soyasi juda kichik bo^£ladi. Shunga ko^£ra maxsus asboblar bilan qaralsa, Quyosh ichida kichik qora dog^£ harakatlanib o^£tishi kuzatiladi.
•Qadimgi bobilliklar eramizdan oldingi 2000-yillarda Quyosh va Oy tutilishlarida takrorlanish borligini aniqlaganlar. Bu davr saros (arab- cha — takrorlanish) deb atalib, 65851 sutkaga, ya’ni 18 yil va 11,3
sutkaga teng. Shu davrda 43 marta Quyosh tutilishi va 28 marta Oy tutilishi ro^£y beradi.
YORUG‘LIKNING TEZLIGI. YORUG‘LIKNING QAYTISHI VA SINISHI
Aristotel, yorug^£lik nuri bir nuqtadan ikkinchi nuqtaga bir zumda boradi, deb hisoblagan edi. Yorug^£lik tezligini tajribada aniqlashga Galiley uringan. Bir-biridan bir necha kilometr uzoqlikda joylashtirilgan ikkita odamning biriga fonus berilgan. Fonusni bir minutga berkitib ochgan odam vaqtni belgilagan. Ikkinchi kuzatuvchi ko^£rgan vaqtini belgilagan. Lekin tajriba muvaffaqiyatsiz tugallangan. Yorug‘lik tezligini birinchi bor 1676-yilda daniyalik astronom Olaf Ryomer o‘lchashga muvaffaq bo^£ldi. Shundan so^£ng boshqa olimlar ham yorug^£lik tezligini turlicha usulda o^£lchadilar. Yorug^£lik tezligi juda katta bo^£lib, vakuumda г» = 300 000 km/s ga teng.
Tabiatdagi boshqa hech qanday jism yoki zarra bunday tezlikka erisha olmaydi. Yorug^£lik bir muhitdan ikkinchisiga o^£tganda tezligi o^£zgaradi. Masalan, suvda uning tezligi 225000 km/s bo^£lsa, shishada 200000 km/s ga teng. Shunday katta tezlik bilan harakatlangan Quyosh nuri Yerga taxminan 8,3 minutda yetib keladi.