Kegl cc pechat indd

57-MAVZU
TOVUSH MANBALARI VA UNI QABUL QILGICHLAR
123-rasm.
Tovush qanday hosil qilinishini o‘r-
ganish uchun quyidagi tajribani o‘tka-
zaylik (123-rasm). Chizg‘ichni olib, parta 
chetiga uchini uzun qilib chiqargan 
holda qo‘yaylik. Qolgan qismi 
ni rasmda 
ko‘rsatilganidek qo‘l bilan bosib ush-
laylik. Uzun uchidan pastga bosib qo‘yib 
yubor sak, chizg‘ich uchi tebrana boshla 
ganini ko‘ramiz. Bunda tovush 
chiqadimi? Chizg‘ich uchini parta ustiga surib tajribani takror 
laymiz. 
Bunda tovush eshitiladi. Chiz 
g‘ichning tebranuvchi qismini kamaytirib 
borilsa, tovush aniqroq eshitila bosh laydi.
Demak, tovush chiqaruvchi barcha man 
ba larda nimadir tebranar 
ekan. Haqiqatan ham, radiokarnayni 124-rasmda ko‘rsatilga 
nidek 

---

157
qo‘yib, ustiga kichik yengil po‘kak parchalarini yoki o‘yin 
choq to‘p-
pon chaning plastmassa shar 
cha 
– 
o‘qlarini qo‘ysak, tovush chiqa-
yotganda sharchalar sakrab turganligini ko‘ramiz.
Nima sababdan uzun chizg‘ich tebranib turgan 
da biz uning tovu-
shini eshitmadik? Buni tushun tirish uchun tebranishni xarakterlaydigan 
tushuncha va kattaliklarni kiritaylik.
1. 
Har qanday takrorlanuvchi harakatga tebran ma harakat deyi ladi.
2. 
1 sekund davomidagi tebranishlar soniga tebranishlar chas-
totasi deyiladi. Chastotani 
 harfi bilan belgilanadi. Agar jism 1 
sekundda 1 marta tebransa, uning chastotasini 
1 Gers (Hz) deb qabul 
qilingan. 
.
Inson qulog‘i 16 Hz dan 20 
000 Hz gacha bo‘lgan tovushlarni 
eshita oladi. 16 Hz dan kichik tovushlarni 
infratovush va 20 
000 Hz 
dan kattalarini