Kengayish termometrlari. Suyuqlikli, dilatometrik va bimetalli termometrlar

---

4-Maruza: KENGAYISH TERMOMETRLARI. SUYUQLIKLI, 
DILATOMETRIK VA BIMETALLI TERMOMETRLAR 
Reja: 
1. Suyuqlikli termometrlar. 
2. Dilatometrik termometrlar. 
3. Bimetall termometrlar 
Suyuqlikli termometrlar. Suyuqlikli termometrlar –200°С dan +600°С 
gacha oraliqdagi temperaturani o‗lchash uchun ishlatiladi. Shisha termometrlarning 
ishlatilish usuli sodda, aniqligi yetarli darajada yuqori va arzon bo‗lgani sababli 
laboratoriya va sanoatda keng tarqalgan. Suyuqlikli termometrlarning ishlash 
prinsipi termometr ichiga o‗rnatilgan termometr suyuqligining hajmi temperatura 
ko‗tarilishi yoki pasayishida o‗zgarishiga asoslangan. Shisha termometrlarning 
suyuqligi sifatida simob, toluol, etil spirt (etanol), kerosin, petroley efir, pentan va 
boshqalar ishlatiladi. Ularning qo‗llanilish chegaralari 5.1-jadvalda keltirilgan. 
Suyuqlikli termometrlar orasida eng ko‗p tarqalgani simobli termometrlardir. 
5.1-jadval 
Termometrlarga solinadigan suyuqliklar 
Suyuqlik 
Qo‘llanilish chegaralari, ºC da 
pastki 
yuqori 
Simob 
–35 
600 
Toluol 
–90 
200 
Etil spirti (etanol) 
–80 
70 
Kerosin 
–60 
200 
Petroley efir 
–120 
25 
Pentan 
–200 
20 
Simobning kengayish koeffitsiyentini kichikligi termometriya nuqtai nazardan 
uning kamchiligi hisoblanadi. Suyuqlikning issiqlikdan kengayishi hajmiy 
kengayish koeffitsiyenti bilan xarakterlanadi. Bu koeffitsiyent quyidagi formula 
orqali aniqlanadi: 
,
)
(
1
2
0
1
2
2
1
t
t
v
v
v
t
t
t
t




,
/
1 gradus
(5.1) 
bu yerda 
1
t
v
va
2
t
v
— suyuqlikning 
1
t
va
2
t
temperaturalardagi hajmi; v
0
 — shu 
suyuqlikning 0°С dagi hajmi. 

koeffitsiyent qancha katta bo‗lsa, hajmiy kengayish temperaturasining 1°С 
ga o‗zgarishiga shuncha ko‗proq moslashadi. Termometrlarda hajmiy kengayish 
temperatura koeffitsiyenti yuqori bo‗lgan suyuqliklardan foydalanish maqsadga 
muvofiq. O‗lchashning maqsadi va diapazoniga qarab termometrlar kengayish 
koeffitsiyenti kichik bo‗lgan turli markali (GOST 1224 —71) shishalardan 
tayyorlanadi. Texnikada qo‗llaniladigan suyuqlikli shisha termometrlar quyidagi