Kеnjа sinf. Gidroidlаr-Hydroidea Turkum. Gidralar-Hydrida Vаkil. Chuchuk suv gidrаsi-Hydra oligactis

6-mаshg‘ulоt
Mavzu: CHuchuk suv gidrasining tuzilishi, jinsiy va jinssiz ko‘payishi.
1-ish. Chuchuk suv gidrаsining tuzilishi va ko‘payishi
Chuchuk suv gidrаsining sistеmаtik o‘rni
Tip. Bo‘shliqichlilаr-Coelenterata
Sinf. Gidrоzоylаr-Hydrozoa
Kеnjа sinf. Gidroidlаr-Hydroidea
Turkum. Gidralar-Hydrida
Vаkil. Chuchuk suv gidrаsi-Hydra oligactis
Kеrаkli mаtеriаllаr vа jihоzlаr: Gidraning tuzilishi, otiluvchi, qoplovchi va muskul hujayralarining tuzilishini aks ettiruvchi jadvallar, soat oynalarida yoki Petri idishlarida suvga qo‘yilgan va 1-2 sutka davomida ovqatlantirilmagan tirik gidralar, tirik siklop yoki dafniyalar, tomizgichlar, preparoval ninalar, gidra tanasining bo‘yiga va ko‘ndalangiga kesmalarining mikropreparatlari, yashil metilning sirka kislotasi bilan aralashmasi, 30° li spirt, mikroskoplar, binokulyarlar.
Dаrs mаqsаdi. Gidrаning tuzilishi, ko‘payishi vа tarqalishini o‘gаnish.
Idеntiv o‘quv mаqsаdlаri:

1. 
   Gidrаning tuzilishini аytib bеrа оlаdi.
   
2. 
   Gidrаning ko‘pаyishini izоhlаy bilаdi.
   
3. 
   Gidraning endodеrma va ektodеrma qavatlarini farqlay oladi.
   
4. 
   Gidraning otiluvchi hujayralari xillarini farqlay oladi.
   

Ishning mаzmuni. Gidra ko‘l, hovuz va boshqa suv havzalarida o‘simliklarning orasida hayot kechiradi. Tanasi silindrsimon shaklda bo‘lib, uzunligi 1-1,5 sm ga yetadi (18-rasm).
Gidraning oldingi tomonida bir oz bo‘rtib chiqqan qismi-gipostom bor. Uning tepa qismida og‘iz teshigi joylashgan. Og‘izning atrofida esa 6-12 ta paypaslagichlar o‘rnashgan. Ular gidralar uchun oziq bo‘ladigan og‘izaylangichlilar, tuban qisqichbaqasimonlar, hasharotlarning mayda lichinkalari, ba'zan esa baliqlarning mayda chavoqlarini ushlash uchun xizmat qiladi. Gidraning og‘iz va paypaslagichlar joylashgan uchini oral va unga qarama-qarshi uchini aboral tomonlari deyiladi. Bir oz yassilangan aboral, ya'ni, tovon qismidagi hujayralar yopishqoq modda ishlab chiqaradi. Bu gidralarning suv o‘simliklariga, mollyuskalar chig‘anog‘i va shu kabi buyumlarga yopishishiga yordam beradi.
Gidraning tanasi ikki qavat hujayralardan, ya’ni tashqi-ektoderma va ichki-endodermadan iborat. Har ikkala qavat orasida strukturasiz dildiroq modda-mezogleya yoki tayanch plastinka joylashgan (18-rasm).
Ektoderma hujayralari mayda, bir-biriga zich joylashgan bo‘ladi. Bu qavatda otiluvchi hujayralarning borligi diqqatga sazovordir. Himoya va hujum qilish vazifasini bajaradigan bu hujayralar ayniqsa paypaslagichlarida to‘da-to‘da bo‘lib joylashadi. Muskul hujayralari gidra tanasining qisqarishi va cho‘zilishini ta'minlaydi. Bularni qoplovchi muskul hujayralari deyiladi.
Ektodermada yana interstitsial hujayralar (jinsiy va boshqa hujayralarni hosil qiladigan) va mayda yulduzsimon shoxlangan nerv hujayralari ham mavjud. Bular eng sodda tuzilgan tarqoq holatdagi nerv sistemasini tashkil qiladi. Shuning uchun gidra tashqi ta'sirlarga qisqarib javob beradi.
Endoderma hujayralari gidra tana (gastral) bo‘shlig‘ining ichki yuzasini qoplagan yirik xivchinli hujayralardan tarkib topgan. Xivchinlar suv oqimi hosil qilishga yordam beradi. Shuningdek, bu hujayralar orasida ovqat bo‘lakchalarini soxta oyoqchalar-psevdopodiylar hosil qilib qamrab oladiganlari ham bor. Bunday hujayralarda ozuqa zarralari hazm bo‘ladi.
Hazm bo‘lmagan ovqat qoldiqlari har bir hujayra tomonidan mustaqil ravishda gastral bo‘shliqqa, undan esa suv bilan birgalikda og‘iz orqali tashqariga chiqariladi. Gidralarda bu tarzda ovqatning hujayra ichida hazm bo‘lishi bir hujayrali hayvonlarning ovqat hazm qilishiga o‘xshab ketadi.