Keramika bu mineral va organik qo’shimchalar bilan gildan qoliplash, so’ngra quritish va pishirish orqali olingan sun’iy tosh materiallarining katta guruhining umumiy nomi

Quritish

Turli usullar bilan qoliplangan keramik mahsulotlar har doim ma'lum miqdorda namlik yoki olib tashlanishi kerak bo'lgan boshqa texnologik bog'lomni o'z ichiga oladi. Odatan, texnologik bog'lomni olib tashlash jarayonini mahsulotni yakuniy pishirish jarayoni bilan birlashtirish mumkin emas, chunki quritish paytida nafaqat namlikni yo'qotish, balki mahsulotlarning bir xil qisqarishini ta'minlash kerak. Bu holda, turli nuqsonlarni (yoriqlar, burmalar va boshqalar) oldini olish va yetarli mexanik mustahkamlikga ega yarim tayyor mahsulotni olish mumkin, bu esa yarim mahsulot bilan keyingi texnologik operatsiyalarni amalga oshirish imkonini beradi.
Aniqlanishicha, keramika mahsulotlarini quritishda dastlabki quritish tezligi mahsulotning namligiga bog'liq emas, balki faqat namlik va uning yuzasida harakatlanayotgan issiqlik tashuvchining tezligiga bog'liq. Quritish tezligi mahsulotning erkin yuzasidan bug’lanayotgan suvning bug'lanish tezligiga teng.

Agar yarim mahsulotning ko'ndalang kesimiga e’tibor bersak, unda dastlabki paytda zarralar suyuq plyonka bilan ajralib turadi va u bug'langanda, zarralar ma'lum bir vaqtga qadar bir-biriga yaqinlashadi (ya'ni, qisqaradi) va zarralar o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri aloqa mavjud bo'ladi. Bu vaqtda suyuq plyonka yarim mahsulot yuzasidan yo'qoladi va quritish tezligi birdan pasayadi. Bu payt mahsulotning kritik namlik miqdoriga to'g'ri keladi. Yarim tayyor mahsulotning ichki qismidan yuzasiga keladigan suvning qarshiligining keskin oshishi quritish tezligining pasayishiga olib keladi.

O'lchovlar shuni ko'rsatdiki, yarim tayyor mahsulot doimiy quritish tezligi davrida eng katta qisqarishga (deyarli to'liq) uchraydi.
Yarim tayyor mahsulotning kritik namligi boshlangan paytda uning qisqarishi amalda tugaydi. Quritish jarayonida hosil bo'lgan nuqsonlar odatda mahsulotning bir qismida qattiq zarrachalarning to'g'ridan-to'g'ri aloqasi allaqachon boshlangan va mahsulotning qolgan qismida qisqarish davom etayotgan paytda yuzaga keladi (2.6-rasm).

Rasm. 2.6. Gilli massani quritish jarayoni:
a - nam massa; b - kritik nuqta; c - quruq mahsulot
Natijada, yarim tayyor mahsulotda turli nuqsonlarni keltirib chiqaruvchi kuchlanishlar mahsulotda kuzatiladi, ular quritishdan yoki pishirishdan keyin darhol paydo bo'ladi. Agar xavfli kuchlanishlardan cheklanib, yarim tayyor mahsulotning kritik namlik darajasiga erishish mumkin bo'lsa, keyingi quritish deyarli har qanday tezlikda amalga oshirilishi mumkin. Gilli massalarning quritishdagi nuqsonlar xavfi past bo'lib, qisqarish suvining g'ovaklardagi suvga nisbatining quyi qiymatlari bilan tavsiflanadi.
Quritishga sezgirlik koeffitsienti – deb ataladigan bu nisbat, ko'pincha keramik massalarning quritish xususiyatlarini taxminiy baholash uchun ishlatiladi. Olingan namlik farqi quritish tezligiga bog'liq bo'lib, vaqt birligida birlik yuzadan bug'langan namlik miqdori sifatida ifodalanadi. Shuning uchun, ma'lum bir xavfsiz quritish tezligi M_max namlik farqining xavfsiz qiymatiga mos keladi.
Cheksiz uzunlik va qalinligi S mm bo'lgan plastinkani ikki tomonlama quritishda maksimal quritish tezligi quyidagicha ifodalanadi:

bu yerda K - namlik o'tkazuvchanlik koeffitsienti; γo - quruq gilning zichligi; ∆W - quritishdan oldin va keyin plastinka namligidagi farq.
Bu tenglamadan ko’rinib turibdiki, ruxsat etilgan quritish tezligi mahsulot qalinligiga teskari proportsionaldir.
Shu bilan birga, butun quritish davrida bir birlik yuzadan ajraladigan namlikning umumiy miqdori mahsulotning qalinligina proporsionaldir. Ya’ni, mahsulotni xavfsiz quritishining umumiy davri tahminan, yarim tayyor mahsulotning qalinligi kvadratiga teng bo’ladi. Bundan tashqari, quritish tezligi massaning namlik o’tkazuvchanlik koeffitsentiga bog’liqdir. Pishish paytida yovg'onlashtiruvchi minerallarning qo’shilishi bu ko’rsatgichni oshiradi va mahsulotlarni quritishni tezlashtiradi. Keramik mahsulotlarni quritish uchun buyumlarning o’lchami va turiga, hamda quritish tezligiga bog’liq holda turli usullar va rejimlar qo’llaniladi.
Yupqa devorli mahsulotlarni quritishda namlikning ichki tarqalishi va paydo bo'ladigan kuchlanishlarning qiymati amalda jarayon tezligini cheklamaydi, quritish intensivligi mahsulotga issiqlik yetkazib berish tezligi bilan belgilanadi.
Oxirgi paytlarda bunday mahsulotlarni quritish uchun radiaktiv yoki radiaktiv-konveksiya kombinatsiyaviy quritish keng qo'llanilmoqda. Harakatlanuvchi issiqlik tashuvchini radiaktiv isitish bilan birga yetkazib berish, bug'larini intensiv ravishda olib tashlash tufayli bug'lanish jarayonini tezlashtirishga imkon beradi. Yirik, lekin quritish uchun sezgir bo'lmagan mahsulotlarni (masalan, donador tuzilishli olovbardoshlar) quritganda isitish ko'p miqdordagi nisbatan quruq va qaynoq bo’lgan issiqlik tashuvchi yordamida amalga oshirilishi kerak. Katta qisqarishi va past namlik o'tkazuvchanligi bilan ajralib turadigan plastmassalardan tayyorlangan yirik mahsulotlarni quritishda uzoq va yumshoq quritish rejimlaridan foydalanish kerak. Ushbu mahsulotlarni bosqichma-bosqich quritish orqali quritish jarayonini jadallashtirish mumkin, ya'ni mahsulotni nisbiy namligi deyarli 100% bo’lgan issiqlik tashuvchi yordamida kerakli haroratgacha oldindan qizdirib va shundan keyingina quruq issiqlik tashuvchi yetkazib beriladi.
Past namlik o'tkazuvchanligi bilan ajralib turadigan nozik dispers massalardan yasalgan ba'zi juda yirik mahsulotlardan namlikni yo'qotish jarayoniga issiqlik diffuziyasi jarayoni sezilarli darajada ta'sir qiladi. Issiqlik - namlik o'tkazuvchanlik deb ataladigan bu jarayon, namlikning nafaqat past kontsentratsiyali tarafiga, balki kamroq isitiladigan sirt tarafga ham harakatlanishidan iborat, ya'ni namlik oqimlarining teskari yo'nalishda paydo bo'lishi mumkin.
Amalda, namlik oqimlarini mos keladigan yo'nalishlarga yo'naltirish va shu bilan issiqlik - namlik o'tkazuvchanligini salbiy omildan ijobiyga aylantirish uchun bir qator usullar qo'llaniladi. Ushbu usullardan biri mahsulotning ichki bo'shlig'ida joylashgan isitgichlar yordamida mahsulotning ichki yuzasini (masalan, yirik yuqori kuchlanishli o’tish izolyatorlari, shisha pishirish xumdonlari va boshqalar) radiaktiv isitishdir. Bunday holda, issiqlik va namlik oqimlari ichki devorlardan tashqi tomonlarga yo'nalishda harakat qiladi, bu esa quritish jarayonini sezilarli darajada jadallashtiradi. Ba'zi hollarda ho'l keramik massalarning (ayniqsa, texnik keramikada) elektr o'tkazuvchanligi tufayli yarim tayyor mahsulotni yuqori chastotali toklar bilan quritish (induksion isitish) yoki yarim tayyor mahsulot orqali elektr tokini o'tkazish mumkin. Ikkala holatda ham elektr energiyasi keramik korpus ichidagi issiqlikka aylanadi, buning natijasida issiqlik oqimining yo'nalishi namlik oqimining yo'nalishiga to'g'ri keladi va quritish jarayoni tezlashadi.

3.