Keyin bir necha kun yoki bir necha hafta keyin payd

G
1
=
t
t
Q
o
x
ort

(
24
.
0
 
bu yerda, G- cliiqarilib tashlanishi kerak bo'lgan havo miqdori, kg s; 
Q
ort
- ortiqcha issiqlik miqdori. 
Ortiqcha issiqlik miqdori, xonada ajralayotgan issiqlik miqdori 
orasidagi ayirmadan iborat bo'ladi. Bunda issiqlik balansini o'rtacha issiq, 
sovuq va issiq davrga ayrim-ayrim hisoblash tavsiya qilinadi. 
Issiq sharoit uchun issiqlik balansini quyidagicha yozish 
mumkin: 
t
T
> 10°C, Q
ort
= S Q '+ Q
rad
- (Q
1
+ Q
2
+ Q
3 
+Q
4
) 
O'rtacha va sovuq davr uchun: 
t
T 
> 10°C, CW = 2 Q ~ (Q
1
+>Q
2
+ Q
3
+ Q
4
+ Q
5
+Q
6
) 

---

61 
bunda, 

Q — xonadagi hamma issqlik manbalaridan ajralayotgan 
issiqlik miqdori, kkal soat; Q
rad
- quyosh nuri ta'sirida hosil bo'ladigan 
issiqlik miqdori, kkal soat; 
Q
1
— xonaga kiritilgan materiallarning isishi uchun sarflanadigan 
issiqliki, kkal soat; 
Q
2
- sovuq yuzalar bilan yutiladigaix issiqlik'miqdori, kkal soat; 
Q
3
— joylardagi shamollatish vositalari orqali yo'qotiladigan issiqlik 
miqdori, kkal soat;
Q
4
— devorlar orqali yo'qotiladigan issiqlik miqdori, kkal soat; 
xonaga tirqishlardan kirgan havoni isitishga sarflanadigan issiqlik, kkal 
soat. 
Yuqorida keltirilgan formulada th — chiqarib yuborilayotgan 
havoning temperaturasi hisobga, olingan. Uni belgilash uchun issiqlik 
ajralayotgan jihozlarning sathini xonaning balandligi va o'rnatilgan 
jihozlarning zichligini hisobga olish kerak bo'ladi. 
Ishchi zonasidagi havoni isitishga esa hamma ajralib chiqayotgan 
issiqlik sarflanmasdan, balki isitish issiqligigina sarflanadi. 
Ishchi zonasidagi , havonl isitishga esa, hamma ajralib chiqayotgan 
Qort issiqlik sarflanmaisdan, balki isitish issiqliqligi Qii sarflanadi.
Hisoblashlarda xatoliklarning oldini olish quyidagi koeffitsiyentni 
kiritamiz. 
m = 
Q
Q
ort
ii
; yoki m =
t
t
t
t
x
ii
0
0


bunda,t
ii
-ishchi zonadagi havoning issiqligi, 
0
C; t- oqim bilan 
beriliyotgan havoning issiqligi, 
0
C; t
x
- chiqarib yuborilayotgan hau\voning 
issiqligi,
0
C. 
Bu koeffisiyent havoning amaliy miqdorini bilgan holda 
chiqarilib yuborilayotgan havoning haroratini aniqlash imkoniyatini 
tug’diradi.
T
h
= 
m
t
t
ii
0

+to
Ba’zi bir xonaning balandligi 4m dan ortiq bo’lgan holatlar chiqarib 
yuborilayotgan havoning miqdori harorat gradienti usuli bilan aniqlashi 
mumkin. 
t
h
= t
ii
+

(H-2)

---

62 
Bu yerda, 

-xonaning har metr balandligiga belgilangan harorat 
gradienti,
0
C; H-xonaning polidan havo chiqarib yuborish zonasigacha 
bo’lgan balandliiigi,m. 
Hisoblangan almashtirilgan havo miqdori yuqorida belgilangan havo 
almashtirish koeffitsiyentini qo’shib hisoblaganda quyidagi holga keladi: 
G=
t
t
Q
ii
ort
m
0
(
24
.
0

(1)
Agar binoning ba’zi uchastkalarida mahalliy shamollatish 
sistemalari o’rnatilgan bo’lsa, unda: 
G=
)
(
24
0
4
t
t
Q
Q
ii
ort
m


(2)
bu yerda, Q
4
-mahalliy shamollatish vositalari yordamida chiqarib 
yuboriladigan issiqlik miqdori,kkal soat; G
4
-mahalliy shamollatish 
vositalari yordamida chiqarib yuborilayotgan havo miqdori,kg/soat. 
Mahalliy shamollatish natijasida chiqarilib -yuborilayotgan 
issiqlik miqdori quyidagicha aniqlanadi: 
Q
4 
= 0.24(t
ii
-t
o
)G
4
(3) ni (2)ga qo'ysak, 
G = 
)
(
24
.
0
0
t
t
Q
ii
ort
m

+(1-m)G
4
Agar koeffltsiyent m ni yuqorida; keltirilgan qiyittat bilan 
almashtirsak, 
G = 
)
(
24
.
0
0
4
t
t
Q
Q
ii
ort
m


+G
4
Xonalarga borilayotgan %mumiy shamollatish samaradoriigini havo 
almashtirish , darajasini n belgilovchi koeffltsiyent orqali ifodalanadi: 
K=
V
L
bunda, K— havo almashtirish darajasini belgilovchi koeffltsiyent; 
L-ventilator yordamida xonaga yuborilayotgan yoki xonadan so'rib 
olinayotgan havo miqdori, m
3
soat; V—xonaning hajmi, m
3
.

---

63 
7-rasm. Markazdan qochma kuchga asoslangan ventilator. 
Bu birlik bir soat davomida xona ichidagi havo nee ha marta 
yangilanayotganini ko'rsatadi.
Ventilatorlarning markazdan qochma (7-rasm) va o'q bo'ylab (8-
rasm) havo harakati hosil qiluvchi turlari mavjud. Markazdan qochma 
kuchga asoslangan ventilatorlar har xil konstruksiyaga ega bo'lishlari 
mumkin. Ularni turlarga bo'lishda qanday ish uchun tavsiya etilganligi va 
hosil qiladigan bosimi hisobga olinadi. Hosil qiladigan bosimi bo'yicha 
past bosimli ventilatorlar (R>I kPa yoki 100 kg/sm
2
), o'rtacha R > Z kPa, 
yoki 300 kg/sm
2
va yuqoribosimli R< Z kPa bo'lishi mumkin. 
8-rasm. O'q bo'ylab havo harakatini ta'minlovchi ventilator. 
Markazdan qochma kuchga asosolangan ventilatorlar asosan 
spiralsimon tashqi qobiqqa joylashtirilgan kurakchali g'ildirakdan tashkil 
topgan. G'ildirak aylanma harakat qilishi asosida kurakchalarga urilgan 
havo kuch bilan tashqarigai markaziy o'qqa perpendikular ravishda 
markazdan qochma kuch asosida harakatlantirilib yuboriladi va bu havo 
spiralsimon tashqi qobiq bo'ylab yo'naltiriladi. Bunday markazdan 
qochma kuchga asoslangan ventilator anchagina katta bosimdagi havo 
harakatini ta'minlay oladi. 

---

64 
9-rasm. SP7-40 N8 ventilatorning aerodinamik ko'rsatkichlari. 
Ventilatorlar qanday maqsadlarda foydalanishga qarab ma'lum 
nomerlarga va markazlarga ega bo'ladi. Ventilatorlarning nomeri uning
ishchi kurakchali g'ildiragining dm larida ifodalangan diametridir, ya'ni N 
4 bo'lsa, unda kurakchali g'ildiragi 400 mm li ventilyatorlar tushuniladi. 
Markazdan. qochma ventilatorlarning hamma o'lchanadigan birliklari 
GOST 10616-73 «Markazdan qochma va o'q bo'ylab, harakat hosil 
qiluvchi 
ventilatorlar. 
Asosiy 
o'lchamlari 
va 
xususiyatlari»da 
ventilatorlarning I danu 50 nomergacha keltirilgan va izohlangan. 
Ventilatorlarning kurakchali g'ildiragini elektrodvigatel yordamida 
harakatga keltiriladi. 
Ventilator tuzilishi va ishlatiladigan joyiga qarab turli-tuman 
ko'rinishlarga ega. Masalan, changli havoni harakatga keltirish uchun 
ishlatiladigan ventilatorlar SP7-40 tartibidagh ventilatorlar seriyasini 
tashkil qiladi va bular birmuncha mustahkam ishchi g'ildirakka ega bo'lib 
74 tadan sakkiztagacha kurakchat bilan ta'minlangan bo'ladi. Bunday 
kurakchalarning siyrak joylashuvchi ventilatorlarga har xil havo 
tarkibidagi tolasimon materiallar va changning tiqilib qolmasligini 
ta'minlaydi. 9-rasmda SP7-40 ventilatorlarning ish unumi, hosil qiladigan 
bosimi kurakchali g'ildiragining aylanish soni ham foydali ish 
koeffitsiyenti o'rtasidagi umumiy bog'lanishlar keltirilgan. Har bir 
ventilator tuchun bunday chizmalarning berilishi kerakli joyga munosib 
ventilator tanlab o'rnatish imkoniyatini beradi. O'q bo'ylabr havo harakati 
hosil qiluvchi ventilatorlarningv bosimi kam bo'lib (30:3000Pa), ammo 
ancha ko'p miqdorda havoni harakatlantirish imkoniyatiga ega. Bir-biridan 
parraklarining tuzilishi bilan farqlanadigan ventilatorlar mavjud. Ular 

---

65 
ichida eng ko'p tarqalgani tomga o'rnatiladigan ventilator bo'lib (10-rasm), 
mashinasozlik sanoati korxonalari xonalarini umumiy shambllatishda keng 
qo'llaniladi.
10-rasm. Tomga o'rnatiladigan ventilatorlar: