Kibermakondagi diniy

kiberhujumni amalga oshirayotganlarida imkon qadar tarmoq faoliyati 
yomonlashmasligiga harakat qiladilar, chunki internetdagi uzilish 
o‘zlarining aloqalaridagi uzulish bilan barobar. Mutaxassislar K.Sioxari 
va J.Rollinslarning fikriga ko‘ra, kiberhujumlar quyidagi to‘rt sohani o‘z 
ichiga olishi mumkin: 

---

137 
 yaxlitlikning yo‘qolishi, ya'ni ma'lumotlar bir-biriga mos 
kelmagan holda o‘zgartirilishi mumkin; 
 bog‘lanishning yo‘qotilishi. Bunda uzluksiz ishlovchi 
ma'lumot tizimlari ro‘yxatdan o‘tgan foydalanuvchilar kira 
olmaydigan darajada o‘zgartiriladi; 
 maxfiylikning yo‘qolishi, ya'ni ro‘yxatdan o‘tmagan 
foydalanuvchi uchun tanqidiy ma'lumotning ochiq bo‘lishi; 
 moddiy yo‘q qilish, ya'ni ma'lumot tizimlari turli komandalar 
orqali moddiy zararni yuzaga keltirishi natijasida 
rejalashtirilgandek ishlashdan to‘xtaydi. 
Internetdan ekstremistik ruhdagi ma'lumotlar va videolarni tarqatish 
uchun foydalanishdan tashqari, shunday harakatlarga moyilligi bor 
qiziquvchilar bilan muloqotga kirishib, mahfiy yo‘naltiruvchi kuch 
sifatida ham foydalaniladi. Internet forumlar, chat guruhlari terrorchilik 
tashkilotlari va ularning tarafdorlari uchun kuchli global «askarlar» 
zaxirasiga aylangan. Shuningdek, kibermakon ekstremistlarning 
ma'lumotlarini tarqatuvchi FORUMGINA emas, balki dushmanlarga 
qarshi strategik va taktik innovasiya orqali ularga qarshi harakat qilish 
vositasi hamdir. 
Internet orqali terrorchilikka qarshi kurashish bo‘yicha 
mutuxassislar quyidagi tavsiyalarni
5
berganlar: 

global qamrovni inobatga olgan holda, terrorichilik ruhidagi 
da'vatlarni fosh etish maqsadida, ma'rifiy-tarbiyaviy mazmundagi 
ma'lumotlarni turli tillarda Internet orqali tarqatish;
5
Использование Интернета в террорчиических целях. Организация Объединенных Наций, май 2013 года. 

---

138 

terrorchilik maqsadida internetdan qancha ko‘p foydalansalar, 
o‘zlariga qarshi kurashish uchun tahliliy manba bo‘lib xizmat qiladi;

axborotlar oqimidan foydalanish bo‘yicha yoshlarda sog‘lom 
immunitetni hosil qilish.
Axborotlar oqimidan foydalanishning ijobiy tomonlari bilan birga, 
salbiy oqibatlaridan xabardor ham etish lozim. Tobora kuchayib 
borayotgan globallashuv jarayonida ma'lumotning mazmuni va 
strategiyasini tahlil qilish muhimdir.
Axborot iste'moli madaniyati axborot oqimidan inson manfaatlari, 
kamoloti hamda jamiyat taraqqiyotiga xizmat qiluvchi ma'lumotlarni 
qabul qilish, saralash, tushunish va talqin etishga xizmat qiladigan 
bilimlar, qobiliyat va malaka tizimini anglatadi. Bunday madaniyat va 
ko‘nikmani tarbiyalash uchun axborotni qabul qilishda quyidagi 
savollarga asosli javob topishga harakat qilish kerak: 
- Bu axborotni kim uzatayapti? 
- Nima uchun bunday yo‘sinda uzatilmoqda? 
- Mazkur axbortni uzatishdan ko‘zlangan maqsad nima? 
Shakllangan axborot iste'moli madaniyati milliy manfaatlarimiz va 
qadriyatlarimizga zid bo‘lgan xabar, ma'lumotlarga nisbatan o‘ziga xos 
qalqon rolini o‘taydi. Shunday ekan, bugungi kunda yoshlarda axborot 
olami imkoniyatlaridan oqilona foydalanish malakasini shakllantirish 
hayotiy-amaliy ahamiyatga ega. 
Islom dini ko‘rsatmalarida ham naql qilingan biror xabarga 
ishonishdan avval uni tekshirib, aniqlab olish talab etiladi. Jumladan, 
Qur'oni Karimning Hujurot surasi 6-oyatida shunday deyiladi: «Ey 
mo‘minlar! Agar sizlarga biror fosiq kimsa xabar keltirsa, sizlar (haqiqiy 

---

139 
ahvolini) bilmagan holingizda biror qavmga aziyat etkazib qo‘yib, (keyin) 
qilgan ishlaringizga pushaymon bo‘lmasligingiz uchun (u xabarni) 
aniqlab (tekshirib) ko‘ringiz!” 
Bu haqida Qur'oni Karimning yana bir oyatida insonlar uchun 
muhim ko‘rsatma kelgan bo‘lib, unda ham turli vositalar orqali 
olinayotgan xabar va ma'lumotlarga ko‘r-ko‘rona ergashishdan 
qaytariladi: «(Ey, inson!) O‘zing (aniq) bilmagan narsaga ergashma! 
Chunki quloq, ko‘z, dilning har biri to‘g‘risida (har bir inson) mas'ul 
bo‘lur (javob berur)» (Isro, 36). 
Payg‘ambar Muhammad (a.s.)dan rivoyat qilingan bir necha hadisda 
ham shunday deyiladi: «xabarni tekshirish Allohdan, (unda) shoshqaloqlik 
qilish shaytondandir», - deganlar. Shuningdek, Abu Hurayra (r.a.)dan 
rivoyat qilingan boshqa bir hadisda esa, Rasululloh (a.s.): «Kishining 
yolg‘onchi ekanligiga uning eshitgan har bir narsasini gapiraverishi kifoya 
qiladi», - deganlar. 
Har bir olingan ma'lumotni tekshirib, asosli yoki asossiz ekanini 
aniqlamay turib, o‘sha ma'lumotga qarab ish tutish, Islom mohiyatiga 
ko‘ra, yolg‘onchi bo‘lib qolish bilan barobar bo‘ladi. Chunki bunda xabar 
tarqatayotgan kishining g‘arazli maqsadini amalga oshirishiga zamin 
yaratib beriladi.