Kibermakondagi diniy
Kiberterrorizm – psixologik-texni urushning yangi turi
Download 4.04 Mb. Pdf ko'rish
|
Kibermakondagi diniy jarayonlar
|
2. Kiberterrorizm – psixologik-texni urushning yangi turi.
Kompyuter fanlari professori Doroti Denning ko‘p sonli maqolalarida kiberterrorizmga quyidagi ta'rif keltirilgan: «kiberterrorizm bu – kibermakon va terrorizmning o‘zaro kesishuvi. Siyosiy yoki ijtimoiy maqsadlarga erishish uchun hukumat yoki xalqni majburlash yoki qo‘rqitishga qaratilgan kompyuterlardagi va tarmoqdagi ma'lumotlarga noqonuniy hujum va xavflar tushuniladi. Shuningdek, xavf kiberterrorizm sifatida baholanishi uchun, qo‘rquv keltirib chiqaradigan darajada talafot yoki insonlar hamda mol-mulkka zo‘ravonlik natijasidagi hujum bo‘lishi kerak. O‘limga yoki jismoniy shikastlanishga olib keluvchi hujumlar hamda portlash va kuchli iqtisodiy yo‘qotishlar bunga misol bo‘la oladi. Strategik ob'ektlarga qaratilgan hamda ko‘lami jihatidan jiddiy hujumlarni kiberterrorizm harakati deb baholash mumkin. Xizmat ko‘rsatishga sezilmaydigan darajadagi yoki shunchaki xalaqit beradigan hujumlar kiberterrorizm deb hisoblanmaydi.” Bunda kiberterrorizm va «xaktivizm» (xaker va aktivizm so‘zlari birikmasi)ni bir-biridan farqlash muhim. «Xakerlik» harakati bu – onlayn va maxfiy ko‘rinishda kompyuter operasion tizimlaridagi yoki dasturiy ta'minotdagi zaiflikdan foydalangan holda ma'lumotlarni fosh etishga, manipulyasiyaga qaratilgan harakat. Xaktivistlardan farqli ravishda, 132 xakerlar, odatda, siyosiy dasturga ega bo‘lmaydilar. Xaktivistlar o‘z qo‘l ostlarida to‘rt turdagi asosiy qurolga egalar: virtual blokada (qamal); elektron pochtalarga hujum; sayt va kompyuterlar tizimini buzib kirish; kompyuter viruslari. Virtual blokada (qamal) – jismoniy qamalning virtual ko‘rinishi. Da'vogarlar sayt trafigini shu darajada ko‘p generasiyalaydilarki, buning natijasida boshqa foydalanuvchilar mazkur saytga kira olmaydilar. «Swarming» – ko‘p sonli foydalanuvchilar bir vaqtning o‘zida veb saytga murojaat qilsalar, sayt faoliyatida uzilishlar ro‘y beradi. «G‘uj» bo‘lish xaktivistlarning ikkinchi turdagi qurollari ta'sirini ham oshirishga xizmat qiladi: elektron pochtaga hujum – bu Ping-hujum nomi bilan ham mashhur, ya'ni minglab xatlarni bir vaqtning o‘zida yuborish. Sayt va kompyuterlarga buzib kirish – ko‘pchilik kiber jinoyatchilar xaktivistlarning uchinchi arsenalidan foydalanadilar. Bunda saqlanayotgan ma'lumotga, yozishmalarga, moliyaviy hisobotlar va boshqalarga kompyuter tizimlarini buzib, yo‘l ochadilar. Bu kabi jinoyatlar yillar kesimida ortib borayotganini kuzatishimiz mumkin. Masalan, kompyuter avariyalarida tez ta'sir etish guruhi koordinasiya markazi hisobotiga ko‘ra, 1997 yilda kompyuterlarni buzish holati 2 134 marta uchragan bo‘lsa, 2000 yilda ularning soni 21 756 taga, 2003 yilda esa 137 000 dan ortganini ko‘rish mumkin. Raqamlar Internet orqali kiber hujumlar sonining ortganini hamda minglab qurbonlar sodda va murakkab buzish qurilmalari ob'ektiga aylanganini anglatadi. Xaktivistlarning to‘rtinchi quroli viruslarni o‘z ichiga qamrab olgan. Ular zararli kod shaklida bo‘lib, kompyuterlarni zararlashi hamda tarmoqlar orqali boshqa kompyuterlarga tarqalishi mumkin. 133 Xaktivizm siyosiy maqsadlarga qaratilgan bo‘lsa ham, kiberterrorizm hisoblanmaydi. Darhaqiqat, xaktivistlar qarshiliq qiladilar va tizimni ishdan chiqaradilar, ammo ular o‘z oldiga o‘ldirishni, jarohat etkazishni yoki qo‘rqitishni maqsad qilib qo‘ymaydilar. Shunga qaramay, xaktivizm kiberterrorizm xavfini birinchi o‘ringa olib chiqadi. Bundan tashqari, kiberterrorizm va xaktivizm o‘rtasidagi chegara ba'zan yuvilishi ham mumkin. Xususan, terroristik guruhlar xaktivistlarni yonlashlari, yoki aksincha xaktivistlar o‘z faoliyatini kuchaytirishi hisobiga strategik ahamiyatga ega elektr tarmog‘i va avariya xizmati kabi milliy infrastruktura tizimlariga hujumlarni uyushtirish orqali kiberterrorizm amaliyoti sodir etiladi. Download 4.04 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|