Kichik akademiya

Ikkinchi parda tamom.

UCHINCHI PARDA

OCHIQ DALA. BIR KUN O`TIB.

Birinchi pardada Adisa borgan dala. Bu safar u bilan Abror ham, ikkita droni bilan keldi. Tuman oldingidan quyuqroq. Dala atrofidagi teraklar endi umuman ko`rinmay qoldi.
Adisa va Abror.

ADISA.
Anomaliyalar shu yerda edi.

ABROR.
Hm...

(atroni qarab chiqadi)

ADISA.
Nima izlayapsan?

ABROR.
Urush asoratlarini.

Pauza.

ABROR.
(egilib yerni ushlay boshlaydi)
Adisa.

ADISA.
Ha?

ABROR.
Har qanday hodisalar ham, qandaydir ma`noda, kvant tizimlari¹¹ ekanligini bilasan-a?

ADISA.
Ha... to`xta, aytmoqchisanki...

ABROR.
Dronlar butun dalani anomaliya deb aniqlashganida, balki, adashishmagandir? Balki, butun dala...

ADISA.
To`xta, lekin buning iloji yo`q. Gap DALA haqida ketyapti! U haddan tashqari katta.

ABROR.
Men hali bunday demadim. Avval, o`rganib chiqish kerak... (dronlarni ishga tushiradi)... o`shanda qaror qilamiz.

[pauza]
Balki, biz hozir kuzatayotgan dala, uning hozirgi holati – uning asl holati emasdir.
[pauza]
Bu, xuddi – haligi nimchalar kabi.

ADISA.
Ya`ni, dalani, yoki undagi hodisani har qanday tashqi ta`sirdan ajratib, uning to`lqin funksiyasini uyg`otadi? Lekin...

ABROR.
Gap ham shunda... to`lqin funksiyasini kuzatib bo`lmaydi.

Dronlar butun dala ustidan uchib o`tishmoqda. Abrorning qo`lidagi monitorda dronlarning skanerlash natijalari ko`rsatilyapti.

ABROR.
Adisa, dalani skanerlaganingda, senga hujum qilgan odam ko`rinmagan edi, to`g`rimi?

ADISA.
Ha. Xuddi, birdaniga paydo bo`lgandek edi.

Pauza.

ADISA.
Demak, bu yerda urush bo`lgan.

ABROR.
Yoki bo`lmagan, yoki endi bo`ladi.

ADISA.
Superpozitsiya holatidagi urush. Lekin biz bu urushni kuzata olmaymiz.

ABROR.
Biz uchun, umuman, tashqi muhit uchun bu – mavjud bo`lmagan urush.

(Adisaga qarab)
Biz esa shu urushning qoldiqlarini topdik.

ADISA.
Mavjud bo`lmagan urush...

Pauza. Ikkisi ham dalaga qarab qolishadi. Ularning ko`zlarida ham qo`rquv, ham hayrat seziladi.

BINO TOMI. QUYOSH BOTAYOTGAN PAYT.

Shahar manzarasi. Botayotgan quyosh nurlaridan yorishgan quyuq tumandan bland binolar ko`tariladi. Shahar ko`chalari bo`sh. Kimdir bo`lsa ham, yuzida albatta – kislorod niqoblari bilan himoya ko`zoynaklari. Do`konlar erta yopilishyapti. Bo`ron yaqin.

Adisa va Abror bino tomida turib shahar manzarasini tomosha qilishyapti. Boshlaridan o`tganlarni tushunishga harakat qilishyapti. Har kuni ham bunday anomaliyalar topilavermaydi. Bir vaqt esa kvant fizikasi haqida suhbat qurishadi. Abror uning qonuniyat-u paradokslarini tushuntirishga urinyapti.
[Adisa – sochi orqaga o`ralgan. Kislorod niqobi yuzidan pastga tushirib qo`yilgan, tepada havo tozaroq. Ishga kiyadigan ko`ylagi ustidan boshhaltali yengil kurtka kiyib olgan.]
[Abror – har doimgidek sochi to`zigan, u ham niqobini tushirib qo`ygan. Sovuq bo`lishiga qaramay, ustida oq ko`ylagi-yu, qora shimidan boshqa kiyim yo`q.]

ABROR.
Kvant mexanikasi tilida aytganda, hech qanday harak yo`q, birgina kvant tizimlarining rivojlanishi bor. Xuddi, kino plyonkada harakat kadrlar o`zgarishi orqali yaratilishidek.

ADISA.
Demak, voqelik va vaqt – barcha imkoniy kvant tizimlarining uyg`unligi?

ABROR.
Ha. Bizning butun koinotimiz bu – eng katta kvant tizimi ekanligini hisobga olganda...

ADISA.
Boshqa olamlar ham mavjud bo`lishi mumkin?

ABROR.
Xuddi shunday! Olamimiz to`lqin funksiyasiga ega, desa ham bo`ladi.

ADISA.
Lekin buni sezmayapmiz – ku?

ABROR.
Har doim ham yer quyosh atrofida, hech bo`lmaganda, o`z o`qi atrofida aylanayotganini sezmaymiz-ku.

ADISA.
(hayron jilmayadi)

ABROR.
Ko`polamli ta`rifning muallifi Xyu Everett¹² ham nazariyasining tanqidchilariga shunday degan.

ADISA.
Tushuna olmayapman!

ABROR.
Kvant mexanikasini tushunmaganing – oddiy hol. Deyarli hech kim bu qonunlarni tushunmaydi.

ADISA.
(jilmayib Abrorga qaraydi)

ABROR.
Richard Feynman¹³ shunday degan.

Pauza. Ufqda bo`ron ko`rinadi. Go`yo, kulga to`la qora bulut yer yuziga tushgandek edi.

ADISA.
Bo`ron yaqin.

ABROR.
Kecha bir maqola o`qidim.

ADISA.
Qanday?

ABROR.
Shahar markaziy shifoxonasida zaharlangan atmosferaning o`pkaga zararini kamaytiradigan dori yaratishibdi.

ADISA.
Qoyil.

ABROR.
Agar shu dorini besh yilga ertaroq yaratishganida, ... onang hozir tirik bo`lar edi.

ADISA.
(yerga qarab, og`ir ovozda)

Ha...
[pauza]
Aytgandek, ota-onang qalay?

ABROR.
Ha, yaxshi. Har doimgidek, ukam bilan yashashmoqda... (chuqur nafas olib) ...har doimgidek, akamdan faxrlanib yurishibdi.

ADISA.
Qo`ysangchi.

Ular senga munosib emas.

ABROR.
(hayron)

Nima?

ADISA.
Agar o`zinga bo`lgan munosabatingni o`zgartira olganimda, bunday deganimdan hayron bo`lmas eding.

ABROR.
Balkim...

[pauza]
Balki, qayerdadir o`tirarmiz?

ADISA.
(qaraydi)

ABROR.
Shunchaki, do`st sifatida birorta qahvaxonada o`tirib, dildan gaplashamiz. Do`stlardek.

Butun shahar bo`ylab signal ovozi eshitiladi. Bu bo`ron yaqinlashishidan xabar.

ADISA.
Bo`ron yaqinlashyapti.

ABROR.
Hozir emas, erta yo indin?

ADISA.
Mayli.

(bo`ronga)
Uyga ketaveraylik.

ABROR.
Mayli.

ABRORNING UYI. TUN.

Birgina, derazadan tushayotgan ko`cha chiroqlarining nuri qorong`u uyni yoritmoqda.

Uyning eshigi qulf ovozlari ila ochiladi. Abror kirib kelib, uy chiroqlarini yoqadi.
Uyga kiraverishdagi manzara: kirish eshigi oldida shkaf, koridordan asosiy xonaga o`tiladi. Xonaning chap devori kichik oshxona, o`ng devorida esa bir kishilik korovat bilan ish stoli. Katta deraza, dokchasiga pushti gul qo`yilgan. Bo`ronda, derazaga urilayotgan kul, tashqaridagi sovuqlik ovozi.
Uyning tartibga solingani va tozalanganidan Abror hayron qoldi. Ish stoliga qarasa o`g`irlangan noutbuki turibdi. Qog`ozlari ham bir tartibda tahlanib qo`yilgan.

ABROR.
(o`ziga)

Nima?!

Muzlatkichdan yarim litrlik gazlangan suv olib, ish stoli oldiga o`tirdi, noutbukni hayron yoqdi. Ekran yonishi bilan unga noma`lum shaxsdan xabar keldi.

NOTANISH.

Havotirga o`rin yo`q. Qurilmangizga zararli dasturlar o`rnatilmagan.

Abror bu xabarni eshitishi bilan cho`ntagidan himoya dasturli fleshkasini olib noutbukka uladi.

NOTANISH.

Mayli, ehtiyotkorlik ortiqchalik qilmaydi.

Abror javob yozishga qaror qildi.

ABROR.
Kim mening uyimni talon-taroj qilib, noutbukni o`g`irlaganini bilsam bo`ladimi?

NOTANISH.

Uyingiz ungacha ham tartibli emas edi.

ABROR.
Tartibni o`zimcha tushunaman.

NOTANISH.

Faqat tartibni emas. Aytgandek, gulingiz chiroyli ekan. bir dona bo`lsa ham yaxshi boqar ekansiz.

ABROR.
Gapni cho`zmaylik. Kimsiz?

NOTANISH.

Siz va do`stingizning izlanishlaringizga qiziqish bildirayotgan do`st. Ishingizni davom ettirayotganingizdan xursandman.

ABROR.
Davlat xodimlari emasligingizni bilar edim.

NOTANISH.

Ishonchingiz komilmi?
ABROR.
Davlat hodimlar arvohdek ish olib borishmaydi.

NOTANISH.

To`g`ri. Siz ancha aqilliroqsiz, sizni aldab o`tirmayman.

ABROR.
Maqsadingiz nima?

NOTANISH.

Hozir, men sizga asosiy suhbatimiz qayerda o`tishi mumkinligini aytishim mumkin, xolos.

ABROR.
Qayerda?

NOTANISH.

Bu ish boshlangan joyda.
ADISANING UYI.

Adisa ikkinchi xonada, ish stolida o`tiribdi. To`g`risidagi derazadan, shovqinli bo`ron eshitilyapti. Adisaning musiqa eshitib, rasm chizmoqda.

U chizgan rasmlar ko`p tajribali rassomlarning asarlaridan-da chiroyliroq edi. U rassom bo`lishni orzu qilar edi.
Adisa derazadan o`layotgan ona shahriga qarar ekan, millotdan avvalgi to`qqizinchi-sakkizinchi asrda yashagan yunon faylasufining bir she`rini esladi.

ADISA.
(o`ziga)

Kasal asrda yashayapmiz,
Do`stlar,
Kasal davrning kasal farzandlarimiz.
“Kichik Qora Asr”¹⁴ deb atar
Bizning kelajakdagi farzandlarimiz.

Garchi, Adisa kichik qizaloq bo`lgan davrlarni yaxshi eslay olmasa-da, uning bir kunini kechagidek yaxshi eslar edi. Yer atmosferasi zaharlangan kun. U kun boshqalaridan hech farqlanmay boshlandi. Bahorning yana bir kuni quyoshdan boshlanib, to`xtovsiz qora bo`ron bilan tugadi. Yer yuzidagi har bir odam bu kunni tiniq eslay oladi. Inson o`pkasini yovuz, sirli tumanning chang zarralari to`ldirganini. Ko`chada erkin yurish uchun kislorodli niqob taqishga majbur bo`lganlarini. O`nlab shaharlarni chang bo`ronlari ko`mib ketganini hamma yaxshi eslaydi. G`arb-u sharqning osmono`par binolarini birgina chang qumi qulata olganini. Lekin nega bularning barchasi boshlandi? Bu bo`ronlar-u qora tumanning sababi ne edi?

Bu savollarning javoblarini odamlar allaqachon unutib bo`lishgan. Hamma ertangi tongacha tirik qolish bilan band.
OCHIQ DALA.

Endi butun dalani quyuq tuman bosib olgan. O`n metrdan uzog`i tuman ortiga yashiringan. Abror yolg`izlikda.

ABROR.
(o`ziga)

Bu tinchlik, bu bo`shliq...
(ko`zini yumib oladi)

Bu bo`shliq, Abrorga yaqin, unga go`dakligidan tanish bo`shliq. Shu bo`shliq uni qutqarar edi.

Bir muddat Abror shu tinchlikdan rohatlandi.
Pauza.
Quyuq tumanda qiz silueti ko`rinadi.
Uzoqdan Adisa keladi.

ADISA.
(uzoqdan ovozi eshitiladi)

Abror?

ABROR.
(ko`zini ochib Adisaga)

Xayrli kun.

ADISA.
Senga ham. Keldimi?

ABROR.
Yo`q.

ADISA.
Yana... boshqa hech narsa yozmadimi?

ABROR.
Shu yerga kelishni yozdi, xolos...

[kichik pauza]
...uyimning tartibi haqida ham.

ADISA.
(mayin jilmayadi)

ABROR.
Nima?

ADISA.
(jilmayadi)

Uying tartibi oldida hamma ojiz.

ABROR.
(javoban jilmayadi)

Abrorning tabassumi shaffof kislorod niqobidan ko`rinar edi. Adisa bu tabassumga qarab qoldi.

ABROR.
(Adisaga o`girilib)

Yana nima?

ADISA.
Hech nima...

(tumanda bir odamni ko`rib; yengil vahimada)
Abror...

Adisa chap qo`lini cho`ntagidagi quroliga yaqin qildi. Tumandagi odamga diqqat bilan qaradi, Adisa har soatda qurolini olishga tayyor.

ADISA.
(past ovozda)

O`zing bilan qurol olganmisan?

ABROR.
(kinoya bilan)

Uzr, olmabman.

ADISA.
Qo`ysangchi, olganmisan?

ABROR.
Albatta.
(tumandagi odamga)
Assalomu alaykum, janob.

Odam yaqinlasha boshladi.

NOTANISH.

Assalom, sizga ham.

ABROR.
Biz kutayotgan odam siz emasmi?

NOTANISH.

Balki. Sizga do`stman, havotirga o`rin yo`q.

ADISA.
Ehtiyotkorlik ortiqcha bo`lmas.

NOTANISH.

O`zingiz bilasiz.

Notanish tumandan chiqadi.

[Notanishning kiyimi ham offis kiyimini, ham harbiy formani eslatadi. O`tkir qirrali yelkaga ega, minimalistik forma. Uning uslubi mavjud bo`lgan hech qaysi kiyimga o`xshamaydi. Lekin, bir qarashning o`zida bu zobit formasi ekanligi bilinadi.]

NOTANISH.

Tanishganimdan xursandman, Adisa xonim.

ADISA.
(hayron, Abrorga qaraydi)

NOTANISH.

Sizda menga ko`p savollaringiz bor, keraklilariga javob berishga urinaman.

ADISA.
Avvalo, kim ekanligingizni bilmoqchi edik.

NOTANISH.

Meni Promet deb chaqirishingiz mumkin. Men oddiy askarman.

ADISA.
Askar?

PROMET.
Ha, xonim, sizga hamkasb.

ABROR.
Bu yerda nima sodir bo`lgan? To`g`rirog`i, “sodir bo`lmagan”?

PROMET.
Urush.

ADISA.
Qanday urush?

PROMET.
Bu muhim emas. Muhimi shuki, u va sizlar topgan qurol-aslahalar haqida hech kim bilmasligi kerak.

ABROR.
Nega?

PROMET.
Bu texnologiyalar ilm-fanga qanday hissa qo`shishidan qat`iy nazar, tashqi dunyo ular borligi haqida bilmasligi shart. Sizning olamingiz shusiz ham o`lmoqda. Bular esa uni nobud qiladi.

ADISA.
(kinoya va gumon bilan)

Shuning uchun ularni sizga berishimiz kerakmi?

PROMET.
Yo`q, menga ham ishonib bo`lmaydi. Ularni o`zingizda saqlang. Ular haqida hech kim bilmasligini ta`minlang. Aks holda, oqibati sizning ham, mening ham foydamga bo`lmaydi.

LABORATORIYADA. KUNLAR O`TIB.

Hamma yoq qorong`u. Xonaning bir chekkasida Abror o`z xayollari bilan yolg`iz o`tiribdi.

Pauza.
Birdan chiroq yonadi. Adisa kirib keladi.

ADISA.
Yaxshimisan?

ABROR.
(ko`zlarining tagi ko`karib ketgan)

Ha. Tugamagan ishlarim bor edi. O`zing-chi? Bunday kech vaqtda kelibsan.

ADISA.
Sendan havotir oldim. Oxirgi marta qachon uyingda bo`lding?

ABROR.
(o`ylanib, yuzini qo`li bilan yopib)

Besh soatlar oldin.

ADISA.
Aldashni bilmaysan.

ABROR.
Aldayotganim yo`q.

ADISA.
Xabarlarni o`qimadingmi?

ABROR.
Nega?

ADISA.
Kecha, shaharning janubiy distrikti qum ostida qoldi. O`n bir kishigina tirik qoldi. Uying o`sha tomonda emasmidi?

ABROR.
Ha...

ADISA.
Laboratoriyadan chiqdingmi?

ABROR.
(jim)

ADISA.
(ko`zida yosh seziladi)

Endi, nega havotir olganimni tushungandirsan.

Uzoq pauza. Ular aza tutishmoqda. Vafot etganlar xotirasi uchun.

ADISA.
Balki, qayerdadir o`tirarmiz.