Kichik va katta guruhlar psixologiyasi

Norasmiy guruh (noformal)lar - ular asosan stixiyali tarzda, aniq maqsadsiz tarkib topadi va ularda a'zolarning aniq mavqelari, ro'llari oldindan belgilangan bo'lmaydi. Norasmiy guruh(noformal)lar – odatda rasmiy guruhlar tarkibida tashkil topadi. (guruh ichidagi guruh).


Katta guruhlar uni tashkil etuvchilarning maqsadlari fa’zoviy joylashishlari, psixologik xususiyatlariga qarab, uyushgan va uyushmagan turlarga, kichiklari esa o`z navbatida endi shakllanayotgan - diffuz hamda taraqqiyotning yuksak pog'onasida ko’tarila olgan jamoa turlariga bo’linadi. Guruhlarning Ijtimoiy psixologiya uchun ayniqsa muhim hisoblangan turlariga ta’rif berish va ularning psixologik qonuniyatlarini o’rganishni maqsad qilib qo'ygan holda, bevosita katta guruhlarning ijtimoiy psixologik qonuniyatlarini o’rganishga o'tamiz.
Katta guruhlar psixologiyasiga xos xususiyatlar va ularni ilmiy tadqiq qilish prinsiplari katta guruhlar kishilarning shunday birlashmalariki, undagi odamlar soni avvalo ko’pchilikni tashkil etib, ma’lum sinfiy, ilmiy, irqiy, profesional belgilar ularning shu guruhga mansubligini ta’minlaydi. Katta guruhlarni tashkil etuvchilar ko’p sonli bo`lganligi va ular xulq-atvorini belgilovchi mexanizmlarning o’ziga xosligi tufayli bo’lsa kerak, Ijtimoiy psixologiyada olimlar ko’pincha kichik guruhlarda ish olib borishini afzal ko’radilar. Lekin katta kishilar uyushmasining psixologiyasini bilish juda katta tarbiyaviy va siyosiy-mafkuraviy ahamiyatiga ega.
Bu sohadagi tadqiqotlarning kamligi bir tomondan, aytib o'tilganidek, ko’pchilikni qamrab olishda qiyinchiliklar bo’lsa, ikkinchi tomondan, katta guruhlar psixologiyasini o’rganishga qaratilgan metodik ishlar zaxirasining kamligidir. Masalan, ishchilar yoki ziyolilar sinfi psixologiyasi o’rganilishi kerak, deylik. Avvalo o`sha ishchilarning soni ko’p, qolaversa, ishchilarning o’zi turli ishlab chiqarish sharoitlarida ishlayotgan, turli iqlim sharoitlarida yashayotgan turli millatga mansub kishilardir. Ularning barchasini qamrab oladigan yagona ishonchli metodikani topish masalasi tadqiqotchi oldiga juda jiddiy muammolarni qo'yadi. Shuning uchun ham har bir katta guruhga taalluqli bo`lgan asosiy yetakchi sifatni topish va shu asosda uning psixologiyasini o’rganish hozircha Ijtimoiy psixologiyadagi asosiy metodologik yo’llanma bo`lib kelmoqda.
Qolaversa, katta guruhlar jamiyatning tarixiy taraqqiyoti mobaynida shakllangan guruhlar bo`lgani uchun ham har qanday guruhni o’rganishdan oldin, xoh bu sinflar bo’lsin, xoh millatlar yoki xalqlar psixologiyasi bo’lsin, uning hayot tarzi, unga xos bo`lgan odatlar, udumlar, an’analar o’rganiladi. Ijtimoiy psixologik ma’noda, hayot tarzini o’rganish deganda, u yoki bu guruhga taalluqli bo`lgan kishilar o’rtasida amalga oshiriladigan muloqot tiplari, o’zaro munosabatlarda ustun bo`lgan psixologik omillar, qiziqishlar, qadriyatlar, extiyojlar va boshqalar nazarda tutiladi.
Ana shularning umumiyligi tufayli har bir shaxsda, ya’ni u yoki bu katta guruhga mansub bo`lgan shaxsda tipik hislatlar shakllanadi. Masalan, 90 yillarning yoshlariga xos bo`lgan tipik sifatlar ana shu yoshlar o’rtasida keng tarqalgan urf- odatlar, moda, so`zlashish xususiyatlari, qadriyatlar, qiziqishlar va hokazolar tufayli shakllanadi. Shuning uchun ham 20 yoshli kishining psixologiyasini to'liq ravishda o’rganish uchun undagi bilish jarayonlarining o’ziga xosligi, shaxsi, harakteri va individual psixologik xususiyatlaridan tashqari, yana unga o’xshash yoshlarda ustun bo`lgan psixologik hislatlarining qanchalik namoyon bo`lishini, u mansub bo`lgan va asosan vaqtini o’tkazadigan guruhlar psixologiyasini, milliy sifatlarini ham nazarda tutish va ularni o’rganish zarur.
Bu degani, har bir shaxs ongida uning yakka, alohida orttirgan shaxsiy tajribasiga aloqador psixologik tizimlardan tashqari, uning qaysi millat, elat sinfi mansubligi singdirilgan psixologik tizimlar ham mavjuddir va uni ilmiy tadqiqotchi inkor etmasligi kerak.
Erkaklar va ayol psixologiyasi shuningdek, guruh ichidagi munosabatlar tabiatida iz qoldiradi. Ayollar jamoalari ko'proq hissiy, vaziyatli, rolli nizolar ularda paydo bo'ladi. Erkaklar guruhlari yanada qattiqroq, ba'zida hatto shafqatsiz, oqilona, ​​lekin ayni paytda qattiq (inert) pragmatikdir, ya'ni ular biznes va obro'li to'qnashuvlarga moyil.
Shunday qilib, erkaklar va ayollarning guruhga birlashishi guruhning rivojlanishi uchun qulay omil va yaxshi psixologik iqlimdir.
Har bir jamoaning o`z lideri – boshlig`i bo`ladi. Lider shu jamoa ichidan etilib chiqishi kerak. Lider rasmiy va norasmiy bo`lishi mumkin. Rasmiy lider yuqoridan tayinlanadi. Masalan, rahbarlar tayinlanadi. Norasmiy liderlar referent guruh boshliqlari, bo`lishi mumkin. Tashqilotchilar ham norasmiy lider hisoblanadi. Liderlar o`z ortlaridan boshqalarni ergashtira oladigan kishilardir. Ularda tashqilotchilik qobiliyatlari shakllangan bo`ladi. Guruhdagi kishilar konformli, ya`ni kelishuvchan, kechirimli bo`lishlari lozim. Agar guruh uyushgan bo`lsa konformlilik kuchli bo`ladi. Jamoadagi shaxslar konformlilik asosida barcha ishlarni amalga oshirishlari mumkin. Guruh yoki jamoada kelishuvchanlik bo`zilsa, muloqot to`g`ri amalga oshirilmasa konfliktlar - nizolar kelib chiqishi mumkin. Nizolar ikki xil bo`ladi: a) shaxsiy adovatlar asosida kelib chiqadigan nizolar; b) xizmat (ish) yuzasidan kelib chiqadigan nizolar. Nizolarni bartaraf qilish rahbar - liderlarning qobiliyatiga bog`liq.