Kichik yoshdagi o’quvchilarga dasturlashni o’rgatish muammolari mansurova Nodira Narzuloyevna

Adabiyotlar taxlili. Psixologlarning ta’kidlashicha, kichik maktab o’quvchisining 
yoshi ongli ravishda qisman qidiruv faoliyatini amalga oshirishga qodir bo’lgan sezgir 
davrga to’g’ri keladi. Bu, ayniqsa, darsdan tashqari ta’lim shakllarida samarali bo’lgan 
va muammoli vaziyatlarni hal qilish orqali bilimlarni o’zlashtirishga yordam beradigan 
loyiha usulidan foydalanish bilan yaxshi biriktirilgan. 

---

Kichik yoshdagi bolalarning mantiqiy-algoritmik va algoritmik tafakkurini 
rivojlantirishga qaratilgan maxsus pedagogik ishlar ijobiy natija beradi, kelajakda 
ularning bilim qobiliyatining umumiy darajasini oshiradi. Ko’pgina psixologik 
tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, 7 yoki 8-sinflarda shakllanadigan aql turini sifat jihatidan 
o’zgartirish deyarli mumkin emas. Bu yoshga kelib ma’lum bir rivojlanish darajasiga 
yetmagan intellektual qobiliyatlar o’quvchi ulg’aygan sari o’z-o’zidan rivojlanishda 
davom etmaydi, balki asta-sekin butunlay yo’qolib boradi. Kattaroq yoshda insonning 
aqliy faoliyati tizimida printsipial jihatdan yangi intellektual operatsiyalar paydo 
bo’lmaydi. 
Mantiqiy-algoritmik 
va 
algoritmik 
fikrlashni 
shakllantirish 
va 
rivojlantirishga tizimli pedagogik ta’sir ko’rsatishni tashkil qilishda boshlang’ich sinf 
yoshidagi bolada tegishli intellektual masalalar shakllanishi mumkin. Bolada «kuchli 
tafakkur»ning 
shakllanishi 
va 
faollashishi 
uning 
kognitiv 
faoliyatini 
intelektuallashtiradi, uni faol-izlanishga undaydi, voqelikka ijodiy va faol munosabatni 
shakllantiradi. Bola tashqi dunyo bilan turli munosabatlarda o’zini ishonchli his qiladi. 
Psixologik-pedagogik adabiyotlar tahlili shuni ko’rsatdiki, ko’pgina asarlarda 
mantiqiy tafakkur tushunchalar, mulohazalar va xulosalar bilan harakat qilish qobiliyati 
bilan tavsiflanadi va uning rivojlanishi fikrlashning mantiqiy usullarini ishlab chiqishga 
kamaytiriladi. 
Mantiqiy fikrlash deganda, boshlang’ich sinf yoshidagi bolaning mustaqil bajarish 
qobiliyati va anglash tushuniladi: oddiy mantiqiy harakatlar: tahlil qilish, sintez qilish, 
taqqoslash, umumlashtirish; qo`shma mantiqiy amallar: inkorni yasash, fikrni yasash 
sifatida isbotlash, mulohazani yasash sifatida rad etish; bu amallarni bajarish uchun 
induktiv va deduktiv mantiqiy sxemalardan foydalanish. 
Xorij psixologik-pedagogik adabiyotlarini o’rganish shunday xulosaga kelishga 
asos bo’ldiki, pedagogik va psixologik nazariyada mantiqiy-algoritmik tafakkurni 
shakllantirish va rivojlantirishni tashkil etish muammosi haligacha yagona yechimni 
topmagan bo’lsa-da, deyarli barcha tadqiqotchilar bir ovozdan fikr bildirishdiki, 
amaliyotda kichik yoshdagi o’quvchilarning mantiqiy-algoritmik tafakkurini 
shakllantirish va rivojlantirish bo’yicha maqsadli ishlarni o’rgatish zarur va tizimli 
xarakterga ega bo’lishi kerak. 
Maktab o’quvchilarining informatika darslarida mantiqiy-algoritmik va algoritmik 
tafakkurni samarali shakllantirish va rivojlantirish uchun darsliklardan tashqari turli 
fanlarni o’rganishda o’quv jarayoniga kiritilishi mumkin bo’lgan maxsus topshiriqlar 
tizimidan foydalanish zarur. Shu bilan birga, vazifalar tizimining o’zi boshlang’ich 
maktab yoshidagi bolalarni idrok etish va tafakkurining o’ziga xos xususiyatlarini 
hisobga olishi kerak. Faqat bu holatda biz o’rganishga o’quvchiga yo’naltirilgan 
yondashuvga mos kelishini aytishimiz mumkin. 
Ayniqsa maktab o’quvchilariga har qanday maxsus ilovalar bilan ishlash 
ko’nikmalarini o’rgatish qiyin emas: ular erta bolalikdan kompyuterga qiziqishadi, ular 
allaqachon maktabda o’yinlarni o’ylashadi yoki hatto Internetda biror narsani 
o’rganishga intilishadi. Shuning uchun ham bu yoshga xos bo’lgan psixologik 
xususiyatlar boshlang’ich sinf o’quvchilarida mantiqiy-algoritmik va algoritmik 

---

tafakkurni rivojlantirishda katta qadam tashlash imkonini beradi. Buni amalga 
oshirmasak, birinchidan, ularning murakkab ta’lim axborotlarini yanada o’zlashtirish 
imkoniyatlarini cheklaymiz, ikkinchidan, IT - texnologiyalarni ishlab chiqish va ulardan 
foydalanish bilan bog’liq mutaxassisliklarni o’zlashtira oladigan umumta’lim 
maktablari bitiruvchilari kontingentini qisqartiramiz.