Kichik yoshdagi o’quvchilarga dasturlashni o’rgatish muammolari mansurova Nodira Narzuloyevna

Asosiy qism. Zamonaviy psixologiyada algoritmlash asoslarini o’rganishning 
o’quvchilarda mantiqiy, algoritmik (tezkor) va ijodiy fikrlashni rivojlantirishga sezilarli 
ta’siri bor. Informatika, matematika va tilshunoslik bilan birgalikda, inson aql-
zakovatining asosiy ko’rinishlarining asosiy uchburchagini: o’rganish, fikr yuritish va 
harakat qilish qobiliyatini ta’limga qo’yadi. 
Informatika kursida o`quvchilarda shakllangan tafakkurning algoritmik uslubi 
asosida harakat qilish qobiliyatini rivojlantirish eng muhim rol o`ynaydi. Zamonaviy 
axborot jamiyatida yashayotgan shaxs algoritmik fikrlashga ega bo’lishi kerak. 
Algoritmik fikrlashni shakllantirish har doim informatika kursining eng muhim vazifasi 
bo’lib kelgan, shuni ta’kidlash kerakki, ko’pchilik informatikani o’qituvchi 
o’quvchilarga zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanishni o’rgatishi kerak 
bo’lgan fan sifatida ko’radi. Shubhasiz, bu juda muhim. Lekin algoritmlash asoslarini 
o’rganishda dunyoning tizimli-axborotli manzarasi shakllanadi, ob’ektlar, jarayon va 
hodisalarni aniqlash, ularning tuzilishini tushunish ko’nikmalari shakllanadi, eng 
muhimi, mustaqil ravishda masalalar qo’yish va yechish qobiliyati shakllanadi. 
Amalga oshirish tizimlari maktab informatika kursida “Algoritmlar” mavzusida 
dastlabki mashg‘ulotlar berilgan. Biroq, maktabda ushbu mavzuga yetarli vaqt 
berilmaydi, individual ishlarni tashkil qilish imkoniyati yo‘q. Shuning uchun bolalar 
matn muharririga kiritilgan dasturni bajaradi hamda o‘zlashtirishlari kerak.
Har qanday bajaruvchi misolidan foydalanib, bolalarga "Ijrochi va uning 
buyruqlari", 
"protseduralar", 
"funksiyalar", 
"sikllar", 
"shartli 
operatorlar", 
"o‘zgaruvchilar" mavzulari bo‘yicha turli xil vazifalarni tuzish va hal qilish imkoniyati 
beriladi. "arifmetik ifodalar", "mantiqiy operatsiyalar va mantiqiy o‘zgaruvchilar", 
"Global o‘zgaruvchilar", "kirish va chiqish operatorlari" va boshqalar. O‘quv bajaruvchi 
inson aralashuvisiz ular uchun mo‘ljallangan. 
Masalan, “Robot bajaruvchi” dasturida Robot dala atrofida aylanib yuruvchi 
mashina sifatida tasvirlangan. Maydon kvadratchalar bilan belgilanadi, ularning har biri 
quyidagilar bo’lishi mumkin: 1) bo’sh joy; 2) tuvak gul yoki 3) devor. 
Robot yo’lak bo’ylab yoki bo’sh kataklar bo’ylab kataklardan kataklarga o’tishi 
mumkin, gulzorlar bo’ylab yurish taqiqlanadi. U barcha tuvaklarga gullar ekishi va 
zaxiralarni to’ldirish uchun belgida ko’rsatilgan bazaga qaytishi kerak. 
Boshlang’ich sinflarda “Logo” dasturlash tilini o’rganish uchun turli xil ta’lim 
dasturlari qobiqlaridan foydalaniladi, bu esa dasturlashni imkon qadar oson va sodda 
qiladi. Vizual ijrochining mavjudligi dasturning natijasini darhol ko’rish imkonini 
beradi, bu yosh o’quvchilarga dasturlashni o’rgatishda juda muhimdir. Buyruqlarni 
ingliz va rus tillarida yozish mumkin. Bunday dasturlardan boshlang’ich va o’rta maktab 
yoshidagi bolalarga dasturlash asoslarini o’rgatish uchun foydalanish mumkin. Bunday 

---

dasturiy mahsulotlardan boshlang’ich sinflarda (3-4-sinflar) propedevtik dasturlash 
kursi uchun asos sifatida, shuningdek, 5-7-sinflarda, ehtimol, fakultativ kurslarning bir 
qismi sifatida yoki to’garak ishlarida foydalanish tavsiya etiladi. 
Ushbu qobiqlar dasturlashni boshlashni osonlashtiradigan ajoyib xususiyatlarga 
ega. 
- O’rnatilgan til tarjimoni qo’shimcha dasturlarni yuklab olish va o’rnatish 
zaruratini yo’q qiladi. 
- Ijroni istalgan vaqtda sekinlashtirish va to’xtatish mumkin. 
- Sintaksisni ajratib ko’rsatish, qatorlarni raqamlash va boshqalar bilan kuchli 
buyruq muharriri. 
- Dastur natijalari bilan tuval rasm sifatida saqlanishi yoki chop etilishi mumkin. 
- Tuvak birinchisiga etib kelganida robotni boshqa tarafga burish funksiyasiga ega. 
- Barcha buyruqlar uchun kontekst yordami. 
- Nosozliklarni tuzatish jarayonini osonlashtirish uchun xato xabarlari bilan dialog 
mavjud. 
Boshlang’ich sinflarda, bolalar “tugmachalarni bosgandan” keyin, kompyuterda 
o’zlarini ishonchli his qilishni, o’ynashni va chizishni boshlaydilar, “hammasi qanday 
ishlaydi va barchasi qanday ishlaydi?” degan savolga muammosiz yondashishlari kerak 
albatta.