Кимё фанидан абитуриентлар


Download 2.95 Mb.
bet67/71
Sana21.08.2023
Hajmi2.95 Mb.
#1668945
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   71
Bog'liq
Kimyo qo\'llanma 1-qism

Azotli

Kaliyli

Ammiakli selitra
Ammoniy sulfat
Natnyli selitra
Kalsiyli selitra
Ammiak (suvsiz suyuq)
Ammiakli suv

NH4N03
(NH4)2S04
NaN03
Ca(N03)2
NH3
NH3

Silvinit
Kaliy xlorid
Kaliy sulfat

KCl • NaCl
KCl
K2S04

Fosforli

Kompleks

Fosforit uni
Oddiy superfosfat
Qo’sh superfosfat
Pretsipitat

Ca3(P04)3
Ca(H2P04)2 • CaS04
Ca(H2P04)2
CaHPO4 • 2H20

Ammofos
Kaliyli selitra
Nitrofoska

NH4H2P04, (NH4)2HP04
KN03
CaHP04, NH4N03, KC1,
ammoniy fosfatlari






номи

мисол

1

Оддий

K2CO3, NH4NO3, NaNO3, Ca(NO3)2, KCl, (NH4)2CO3,NH4Cl, CO(NO3)2,
Ca3(PO4)2, Ca(H2PO4)2, CaHPO4

2

Мураккаб

KNO3, NH4H2PO4, (NH4)2HPO4, K3PO4

3

аралаш

NH4H2PO4, (NH4)2HPO4, Ca(H2PO4)2*CaSO4, KCl* KNO3

Inson tanasining 99,4% ini H, O, C, N, Ca tashkil etadi. Ularning barchasi makrobiogen elementlar deb ataladi.


Tirik organizmda 0,01% dan kam miqdorda uchraydigan 10 ta element: Fe, Mn, Co, Cu, Mo, Zn, F, Br, J, B mikrobiogen elementlar deb ataladi.


SUVNING QATTIQLIGI
Vaqtinchalik qattiqlik-suvda magniy va kalsiy gidrokarbonatlar [Ca(HCO3)2; Mg(HC03)2] mavjudligi bilan bog’liq.
Doimiy qattiqlik-suvda magniy va kalsiy sulfatlar va xloridlar [CaS04, CaCl2; MgS04, MgCl2] mavjudligi bilan bog’liq.
Kalsiy qattiqligi-suvda kalsiy tuzlari mavjudligi bilan bog’liq.
Magniy qattiqligi-suvda magniy tuzlari mavjudligi bilan bog’liq.
Umumiy qattiqlik-suvning kalsiy va magniy qattiqligi yig’indisi.
ORGANIK BIRIKMALARNING TUZILISH NAZARIYASI.
Organik kimyoning ilmiy asosini kimyoviy tuzilish nazariyasi tashkil qiladi.
1858-1861-yillarda rus olimi A.M.Butlerov Parij va Shpeyer (1861-yil 16-sentabr) shaharlarida kimyoviy tuzilish nazariyasi asoslariga doir ma'ruza qilgan:
1. Atom va molekulalar real mavjud. Atomlar molekulada tartibsiz holda emas, balki valentliklariga mos ravishda ma'lum izchillikda bir-biri bilan kimyoviy bog’lar orqali birikadi;
2. Moddaning xossalari nafaqat sifat va miqdoriy tarkibga, balki molekulalarning kimyoviy tuzilishiga ham bog’liq;
3. Molekuladagi atom yoki atomlar guruhi bir-biriga bevosita va bilvosita ta'sir ko’rsatadi.

• Geometrik stereoizomeriya-o’rinbosarlarning qo’shbog’ atrofida fazoviy joylashuvining turlichaligi natijasida vujudga keladigan izomeriya.


• Strukturaviy izomeriya-uglerod zanjirining tarmoqlanishi va qo’shbog’ning joylashishi bilan bog’liq bo’lgan izomeriya.



Formulasi

Nomlanishi

Empirik

Tarixiy

Xalqaro

HCOOH

Chumoli kislota

Metan kislota

CH3COOH

Sirka kislota

Etan kislota

C2H5COOH

Propion kislota

Propan kislota

C3H7COOH

Moy kislota

Butan kislota

C3H7COOH

Izomoy kislota

2-metilpropan kislota

C4H9COOH
4 9

Valerian kislota

Pentan kislota

C5H11COOH

Kapron kislota

Geksan kislota

Cl5H31COOH

Palmitin kislota

Geksadekan kislota

C16H33COOH
! 16 33

Margarin kislota

Geptadekan kislota

C17H35COOH

Stearin kislota

Oktadekan kislota

Tabiatda uchraydigan ayrim aminokislotalar



Formulasi

Nomlanishi

Empirik

Tarixiy

Xalqaro

NH2CH2COOH

Glitsin

Aminoetan kislota

CH3CH(NH2)COOH

Alanin

-aminopropankarbon kislota

CH3CH(CH3)CH2CH(NH2)COOH

Leysin

-amino-p-metilpentan-karbon kislota

CH3CH2CH(CH3)CH(NH2)COOH

Izoleysin

-amino-p-metilpentan-karbon kislota

NH2(CH2)4CH(NH2)COOH

Lizin

,e-diaminogeksankarbon kislota

HOOC(CH2)2CH(NH2)COOH

Glutamin

-aminopentadikarbon kislota

C6H5-CH2CH(NH2)COOH

Fenilalanin

-amino--fenilpropan-karbon kislota

HO-CH2CH(NH2)COOH

Serin

-amino--gidroksipro-pankarbon kislota

HS-CH2CH(NH2)COOH

Sistein

-amino--tiolpropan-karbon kislota

XXIII. Organik moddalar.


1. Изомерия
Бир хил атомлардан ташкил топган моддалар турлича тузилган бўлиши мумкин:



Органик бирикмаларда учрайдиган изомерия турлари:
1. Структуравий (тузилиш) изомерияси.
а) углерод занжиридаги изомерия б) ҳолат изомерия

в) метамерия

2. Фазовий изомерия
а) геометрик изомерия

б) оптик изомерия


Органик бирикмалар таркибидаги бир углерод атоми тўрт хил гуруҳ билан боғланган бўлади.



3.Dinamik izomeriya (Tautomeriya)




Parafinlar (alkanlar)da

To’yingan bir atomli spirtlarda

Modda

Izomerlar soni

Modda

Izomerlar soni

CH4

1

CH3OH

1

C2H6

1

C2H5OH

1

C3H8

1

C3H7OH

2

C4H10

2

C4H9OH

4

C5H12

3

C5H11OH

8

C6H14

5

C6H13OH

17

C7H16

9

C10H21OH

543

C8H18

18

C4H9N

7

C9H20

35







C10H22

75







C11H24

159







C12H26

355







C13H28

802







C20H42

366319









Izomerlar (bir-biriga izomer sinflar).
Alkanlar - Alkanlar
Alkenlar - Sikloparafinlarga
Alkadienlar - Alkinlarga
Spirtlar - Oddiy e’firlarga
Karbon kislotalar - Murakkab efirlarga
Aldegidlar - Ketonlar va to’yinmagan spirtlar
Aminokislotalar - Nitrobirikmalarga

    1. Organik birikmalarning nomenklaturasi.




  1. Tarixiy nomenklatura

Organik birikmalarning olinishi,xossalari rangi va boshqa xossalariga ko’ra tasodifan nomlanishi.
Masalan “chumoli kislotasi”, “sirka kislotasi”, “metan”, “etan”, “propan”, “butan” va xakozo.

  1. Rasiptan nomenklatura.

Masalan barcha to’yingan uglevodorodlar metanining xosilalari deb olinadi.

CH3


CH2-C-CH3 Tetremetil metan CH3-CH2-CH-CH3 Dimetil etil metan
CH3 CH3

  1. Jeneva nomenklaturasi.

1892 yilda kimyogarlarning xalqaro yig’ilishida qabul qilingan bu nomenklatura 1930 yilda so’ngra 1937 yilda qayta ishlandi va takomillshtirildi.
1) Asosiy (eng uzun zanjir tanlanadi)
2) Tarmoqlangan zanjir asosiy zanjirni qaysi biriga yaqin bo’lsa o’sha tomondan boshlab uglerod atomlari nomerlanadi.




  1. Asosiy zanjirda funksional guruxlar bo’lsa nomlash funksional gurux turgan tomondan boshlanadi.


Funksional guruxlar ikkita va undan ko’p bo’lsa asosiy funksional gurux modda nomidan keyin, qo’shimcha funksional gurux esa ola qo’shimcha tarzda o’qiladi.






Funksional gurux

Old qo’shimcha (prefiks)

Keyingi ko’shimcha(suffiks)

-COOH

Karboksi

Karbon kislota

-OH

Oksid

ol

-COH

Oksid

al

-NH2

Amino

amin

-CN

Siano

Nitril

-SH

Merkanto

Tiol

NO2

Nitro








  1. Organik birikmalardagi uglerod atomlari nechta qo’shni uglerod atomi bilan birikkanligiga qarab birlamchi,ikkilamchi, uchlamchi va to’rtlamchi uglerod atolari deyiladi.





Номенклатура





Модданинг формуласи

Тарихий номенклатура

Рационал номенклатура

Систематик номенклатура

алкан





неогексан

триметилэтилметан

2,2-диметилбутан

алкен





Изоамилен ёки изопентилен

Носимметрик метилэтилэтилен

2-метилбутен-1

диен





изопрен




2-метилбутадиен-1,3

алкин






диметилацетилен

Бутин-2

ароматик





кумол

Диметилфенил­метан (изопропилбензол)

2-фенилпропан

Галогенли ҳосила





Иккиламчи изоамил (изопентил) хлорид

Метилизопропил­хлор­метан

3-метил-2-хлорбутан

спирт





Изопропил спирт

Диметил карбинол

Пропанол-2

Спирт кўп атомли








пропиленгликол

Пропандиол-1,3

Спирт кўп атомли






глицерин

Пропантриол-1,2,3

альдегид





Изовалериан альдегид

Изопропилсирка альдегид

3-метилбутаналь

кетон





ацетон

диметилкетон

Пропанон-2

Карбон кислота





Изомой кислота

Диметилсирка кислота ёки -метилпропион кислота

2-метилпропан кислота

Оддий эфир








Метилэтил эфир

метоксиэтан

Мураккаб эфир











Сирка метил эфири ёки метилацетат

аминлар








Иккиламчи бутиламин

2-аминобутан








Триметиламин




аминокислота





аланин

-аминопропион кислота

2-аминопропан кислота




Download 2.95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   71




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling