Кимёвий технология асосий жараён ва курилмалари

Иккиламчи махсулотлар µосил бўлишига _с нинг таъсири. Маълумки, реакторларда асосий реакция билан бирга қўшимча реакциялар (параллел ва кетма-кет) боради. Идеал аралашиш қурилмасида фойдали иш коэффициентининг асосий ва иккиламчи маµсулотлар нисбатига таъсирини кўриб чиқамиз. Идеал сиқиб чиқариш қурилмасида маµсулот А дан маµсулот Х µосил бўлиш тезлиги (9.31), маµсулот Х дан маµсулот Y µосил бўлиш тезлиги эса (9.32) тенгламадан аниқланади:
(9.31)


(9.32)

бу ерда а - бошланғич модда А нинг миқдори; х - µосил бўлган маµсулот Х нинг миқдори; у - Y маµсулотга айланган Х модда миқдори.

(9.31) ва (9.32) тенгламаларни солиштириб, ушбу кўринишга эришамиз:

(9.33)

Тезлик коэффициентлар нисбатини K_Y/K_X=B деб белгилаб, (9.33) тенгламани ечсак:

(9.34)

бу ерда у_ох ва х_ох - у ва х параметрларнинг охирги қийматлари.

Идеал аралашиш қурилмалари учун :

ёки
(9.35)
Идеал аралашиш қурилмасида у_ох қиймати юқори бўлади. Демак, фойдали иш коэффициентнинг камайиши жараён давомийлиги  нинг ортишига ва маµсулот сифатининг ёмонлашишига (иккиламчи маµсулот ўсишига) олиб келади.
Јурилмаларни секциялаш - фойдали иш коэффициентни оширишнинг асосий усули. Јандайдир кимёвий жараённи ўтказиш учун идеал аралашиш иккита қурилмаси кетма-кет уланган деб, фараз қилайлик (9.3-расм).
Биринчи қурилмада айланиш даражаси х₁, иккинчисида эса - х₂. Реакцияда қатна-шаётган моддаларнинг умумий вақти  = ₁ + ₂ (бу ерда ₁ ва ₂ - биринчи ва иккинчи қурилмаларда модданинг бўлиш вақти). Шундай қилиб, биринчи даражали реакция учун:


(9.36)

Кўриниб турибдики,  юкламанинг тақсимланиш функцияси. х₂ ни ўзгармас деб,  нинг минимал қийматини (9.36) тенгламани дифференциаллаб топамиз:

(9.37)
бундан
(9.38)

Тегишли ўзгартиришлардан сўнг қуйидаги кўринишни оламиз:

(9.39)

Бундан, ₁ =₂ ёки V_a1=V_a2 эканлиги келиб чиқади. Шундай қилиб, қурилмалар µажмлари тенглиги оптимал нисбатдир.

9.4 ва 9.5 - расмларда қурилма фойдали иш коэффициентига секциялар сони ва айланиш даражасининг таъсирлари кўрсатилган.
Расмлардан кўриниб турибдики, реакторнинг фойдали иш коэффициенти секциялар сони N ва айланиш даражаси х га боғлиқ. Шуни алоµида таъкидлаш керакки, реакциянинг даражаси қанчалик катта бўлса, унинг қурилма фойдали иш коэффициентига таъсири µам кескин равишда ортади. Агар, N= бўлса, система идеал сиқиб чиқариш қурилмасига мос келади. N=8...10 бўлганда, реактор идеал сиқиб чиқариш режимида ишлайди.