«Кимёвий технология жараён ва қурилмалар» кафедраси

5.Davr xarajatlari, moliya faoliyati buyicha sarflar va favqulotdagi 
zararlar 
Davr xarajatlari - xarajatlar tarkibi 
tо‘g‘risidagi Yо‘riqnomaga binoan joriy 
etilgan korxonaning xarajatlar xisobi tizimida nisbatan yang‘i 
kо‘rsatkich. Bevosita 
ishlab chiqarish jarayoni bilan bogliq 
bо‘lmagan xarajatlar davr xarajatlari toifasiga 
kiritiladi. Ushbu xarajatlarga bo-shqaruv, tijorat xarajatlari, 
umumxо‘jalik 
maqsadidagi boshqa xarajatlar, shu jumladan ilmiy-tadqiqot va tajriba-
konstruktorlik ishlanmalari xarajatlari kiradi. Ushbu xarajatlar korxonaning 
mahsulot ishlab chiqarish faoliyati bilan bog‘lanmagani, leqin mahsulot (ishlar, 
xizmatlar) sotish 
bо‘yicha asosiy faoliyati bilan bovingani uchun ular operatsion 
xarajatlar, shuningdek umumiy va ma’muriy xarajatlar deb xam ataladi. Ular ishlab 
chiqarilgan va sotilgan mahsulot yoki tovarlar hajmiga bog‘liq emas, aksincha, 
vaqg, 
xо‘jalik faoliyatining qancha davom etishi bilan kо‘proq bogliq. Ushbu 
xarajatlar ular paydo 
bо‘lgan xisobot davrida yig‘iladi va hisobdan chiqariladi. 
Davr xarajatlariga quyidagi xarajatlar kiritiladi: 
• mahsulotni sotish xarajatlari; 
• boshqaruv xarajatlari; 
• boshqa operatsion xarajatlar, shu jumladan ilmiy-tadqiqot va tajriba-
konstruktorlik ishlanmalari xarajatlari, ishlab chiqarish va boshqaruv tizimini 
rivojlantirish xarajatlari; 
• kelgusida soliq solish bazasiga kiritiladigan hisob davri xarajatlari. 
Moliya faoliyati b
о‘yicha xarajatlar - bularga quyidagilar kiradi: 
- Qisqa muddatli bank kreditlari (
О‘zbekiston Markaziy banki belgi-langan 
xisob stavkalar chegarasida yoki undan yuqori) b
о‘yicha tо‘lovlar va ta’mi-notchilar 
kreditlari uchun % t
о‘lovlari. 
- uzoq muddatli kreditlar b
о‘yicha tо‘lovlar; 
- uzoq muddatli ijara b
о‘yicha % tо‘lovlari; 
- chet el valyutalari bilan bog‘liq operatsiyalar b
о‘yicha zarar (ubitok) va salbiy 
kurs (raznitsa). 
- qimmatli qog‘ozlar chiqarish va tarqatish b
о‘yicha xarajatlar. 
- moliyaviy faoliyat b
о‘yicha xarajatlar. 
55 

---

 Favquladagi zararlar - 
Korxona faoliyatida kо‘zda tutilmagan xodisa va 
operatsiyalar natijasida kelib chiqqan gayri tabiiy, kutilmagan xarajatlar.