Kimyo fani va uning vazifalari. Kimyoning biologiya, fizika va boshqa fanlar bilan bog‘liqligi

Fizik hodisalarda molekulalar saqlanib qoladi. Kimyoviy hodisalarda esa parchalanadi.

Bir hil moddalar tarkibi va hossalari jihatdan farq qiladigan boshqa modalarga aylanadigan va bunda atomalr yadrolarinign tarkibida o’zgaradigan hosisalar kimyoviy hodisalar deyiladi. Tarkibning doimiylik qonuni. A.Lavuaz'ye 1781 yilda SO₂ gazini 10 xil usul bilan xosil qildi va gaz tarkibidagi S va O og'irliklari orasidagi nisbat 3:4 ekanligini aniqladi. Shundan keyin xar kanday kimeviy toza birikmani tashkil etuvchi elementlarning og'irliklari uzgarmas nisbatda bo'ladi, degan xulosa chikarildi. Bu xulosa tarkibning doimiylik qonunidir. Lekin 1803 yilda fransuz olimi Bertole kaytar reaksiyalarga oid tadkikotlar asosida, kimeviy reaksiya vaqtida xosil bo'ladigan birikmalarning mikdoriy tarkibi reaksiyalar uchun olingan dastlabki moddalarning og'irlik nisbatlariga bog'liq bo'ladi, degan xulosa chikardi.
J.L.Prust (1753-1826) Bertolening yuqoridagi xulosasiga karshi chikdi. U kimyoviy toza moddalarni puxta analiz qildi, toza birikmalarning mikdoriy tarkibi bir xil bo'lishini o'zining juda kup analizlari bilan isbotladi. Prust bilan Bertole orasidagi munozara yetti yil davom etdi. Bu kurash ikki falsafiy okim kurashi bo'ldi. Prustning falsafasi uzluklilik prinsipi, Bertolening falsafasi uzluksizlik prinsipi nomi bilan yuritildi. Kupchilik olimlar Prustning prinsipini yekladilar. Natijada Prust golib chikdi va 1809 yilda kimening asosiy qonunlaridan biri, tarkibning doimiylik qonunini kuyidagicha ta'rifladi: Xar kanday kimeviy toza birikma, olinish usulidan kat'i nazar, uzgarmas mikdoriy tarkibga ega.

4 Savol Kimyoviy formulalar. Allotropiya hodisasi. Allotropiya hodisasi uchraydigan elementlar va allotropiyaning sabablari.
Kimyoviy formula — moddalarning sifat va miqdor jihatidan tarkibi va tuzilishini kimyoviy belgilar, shuningdek, sonlar, harflar va boshqa bilan berilgan ifodasi. Kimyoviy formulalar modda qanday elementlardan tashkil topganligi, bu elementlar oʻzaro qanday nisbatda birikkanligini hamda moddaning tuzilishini koʻrsatadi. Masalan, suvning formulasi H₂O uning tarkibi vodorod (H) va kislorod (O) dan iborat ekanligini, bu elementlar 2:1 nisbatda birikkanligini; natriy sulfat Na2SO4 esa uning molekulasi natriy (Na), oltingugurt (S) va kislorod (O)dan tashkil topganligini, bu elementlar 2:1:4 nisbatda birikkanligini; aluminiy sulfid A12S3 esa 2 atom aluminiy (A1) ga 3 atom oltingugurt (S) toʻgʻri kelishini koʻrsatadi (yana qarang Kimyoviy belgilar).
Kimyoviy formulalar uch xil boʻladi: empirik, ratsional va struktura formulalar. Empirik formulalar modda molekulasidagi atomlarning umumiy sonini koʻrsatadi. Mas, sulfat kislota H₂SO₄, etan S₂N₆, etil spirti S₂N₆O va hokazo Ratsional formulalarda maʼlum sinfga kiruvchi atomlar guruhi ajratib koʻrsatiladi. Masalan, etan SN3SN3 yoki SN3— SN3, etil spirti S2N5ON yoki S₂N₅— ON va h.k. Struktura formulalar esa moddaning tarkibini, molekuladagi atomlarning joylashish tartibini hamda ushbu atomlar orasidagi kimyoviy bogʻlarning qanday taqsimlanganligini koʻrsatadi. Allotropiya (yun. allos — boshqa va tropos — burilish, yoʻnalish) — kimyo-viy elementning tuzilishi va xossalari turlicha boʻlgan ikki yoki undan ortiq od-diy modda holida mavjud boʻla olishi. Bu allotropik modifikatsiya deb ataladi. Masalan, uglerod tabiatda olmos, grafit yoki koʻmir holida uchraydi. Umuman hozir maʼlum boʻlgan kimyoviy elementlar soni yuzdan ortiq, bularning allotropik shakl oʻzgarishlari boʻlgan oddiy moddalar soni esa 400 ga yetadi. A. hodisasiga modda molekulasidagi atomlar soni (masalan, O2 — kislorod, O3 — ozon) yoki moddaning kristall panjarasi turlicha boʻlishi sabab boʻladi.

5 Kimyoning asosiy qonunlari: moddalar massasining va energiyaning saqlanish qonunlari, massa va energiya orasidagi bog‘lanish.