Kimyo va kimyoviy texnologiya

Ma’ruza № 3. 
 
Mavzu: Sol’ve usulida ishlab chiqarish. 
Reja: 
3. Soda ishlab chiqarish tarixi va axamiyati. 
4. Sodaning xalq xo‘jaligidagi qo‘llanilishi. 
 
Tayanch so’z va iboralar: Natriy xlorid, natriy sulfat, kalsiy karbonat, natriy 
bikarbonat, natriy xloridni tozalash, natriy karbonat, kalsiy gidrooksid, absorbsiya, 
distillyasiya, kalsinasiya, filtrasiya. 
Sol’ve usulida sodani ammoniy gidrokarbonat orqali olinadi: 
NH
4
HCO
3 
+ NaCl = NaHCO
3
+NH
4
Cl
Soda zavodlarida ammoniy gidrokarbonat NaCl suv eritmasi, NH
3
va SO
2
gazlaridan olinadi: 
NaCl + NH
3 
+ CO
2 
+ H
2
O = NaHCO
3 
+ NH
4
Cl
Ushbu reaksiya 2 ta pog‘onada o‘tkaziladi. Birinchi pog‘onada absorbsiya va 
ikkinchi pog‘onada karbonizasiya jarayonlari o‘tkaziladi. Karbonizasiya jarayonida 
cho‘kmaga tushgan NaHCO
3 
filtrasiya usuli bilan ajaratiladi va uni parchalash 
natijasida soda olinadi: 
2 NaHCO
3

Na
2
CO
3 
+ CO
2

---

10 
Parchalash temperaturasi 160-180
0
C tashkil qiladi. Xosil bo‘lgan uglerod 
oksid gazi karbonizasiya bo‘limiga yuboriladi va bu yerda asosiy jarayonlardan 
tashqari bir nechta yordamchi jarayonlar o‘tkaziladi.
Xosil bo‘lgan NH
4
Cl dan ammiak regenerasiya etilib, absorbsiya bo‘limiga 
yuboriladi: 
2NH
4
Cl + Ca(OH)
2 

2NH
3 
+ 2H
2
O + CaCl
2
CaCl
2
chiqindi sifatida maxsus yig‘indilarda saqlanadi. Kalsiy gidrooksid 
olish uchun zarur bo‘lgan CaO karbonat xomashyosidan olinadi
(oxak toshi). 
CaCO
3 

CaO + CO
2
CO
2
gaz karbonizasiya bo‘limiga yuboriladi, CaO dan kalsiy gidrooksid 
olinadi. 
CaO + H
2
O 

Ca(OH)
2
 
Rasm – 2. Sol’ve (Ammiakli) usul bilan kalsinasiyalangan soda ishlab chiqarishning 
prinsipial texnologik sxemasi. 
Barcha soda zavodlarida NaCl suv eritmasi Na
2
CO
3
va Ca(ON)
2
yordamlarida 
Ca va Mg ionlaridan tozalanadi. 
MgCl
2 
+ Ca(OH)
2 
→ Mg(OH)
2 
+ CaCl
2
CaCl
2 
+ Na
2
SO
4 
→ CaCO
3 
+ 2NaCl 
CaCO
3
va Mg(OH)
2
chiqindi sifatida saqlangichlarga tashlanadi, tozalangan NaCl 
eritmasi absorbsiya bo‘limiga yuboriladi. 

---

11 
Soda ishlab chiqarish bo‘limlarining bir biriga bog‘lanishi 2 chi rasmda ko‘rsatilgan.