Kimyo va kimyoviy texnologiya

Ёрдамчи 
моддалар
Аммиак
Сув
Буғ
Ёқилғи
Оҳактош 
ёки мел

---

15 
• Коксокимё заводлари гази. (NH
4
)
2
S. 
ЁқилғИ асосан охактошни куйдириш ва натрий бикарбонатни 
калцинацияласда қўлланилади. Охактошни куйдиришда золлиги 10%дан 
ортмаган ёқилги ишлатилди, чунки акс ҳолда печлардаги шлак хосил 
бўлиш тезлиги ортиб кетади. Кўп ишлаб чиқаришларда кокс, айримларида 
антрацит қўлланилади. У секин ёниши сабабли кўпгина смоласимон 
моддаларнинг хосил бўлишига олиб келади. Сўнгги йилларда ёқилги 
сифатида табиий газдан фойдаланиш тенденсияси ортиб бормоқда. 
Газсимон ёқилғини қўллашнинг қатор афзалликлар бор: 
• ёқилғининг золли емаслиги; 
• Юқори калориялик иссиқлик – 8000 ккал/кг (кокс ва антрацид – 6500-
7000 ккал/кг). 
Uglerod oksidlarining olinishi Ca va C oksidlari 1200
0
C temperaturada 
karbonat xomashyoni kuydirish natijasida olinadi: 
CaCO
3
→ CaO + CO
2 
Ushbu reaksiyaning muvozanat konstantasi fazalar qoidasiga binoan faqat 
CO
2
ning konsentrasiyasiga bog‘liqdir: 
2
CO
C
fC
K

yoki 


2
CO
fp
K

2
CO
p
- muvozanatli parsial bosim 

2
CO
p
temperaturaga quyidagicha bog‘langan. 
88
,
9
/
8200
lg
2




N
P
CO
CO
2
ning muvozanatli bosimi uning gazli fazadagi bosimidan yuqori bo‘lgan 
taqdirda CaCO
3
parchalanashi mumkin. CO
2
ning maksimal parsial bosimi ochiq 
gazida 40 kPa bo‘lishi mumkin. Bu bosimda CaCO
3
ning parchalanishi 840
0 
C 
boshlanadi. Lekin, ushbu temperaturada parchalanish faqat karbonat xomashyoning 
yuzasida 
kuzatiladi, 
xomashyoning 
ichki 
qatlamlari 
parchalanmaydi. 
Xomashyoning ichki qismlarini parchalash uchun amalda 900
0
C temperaturaga 
erishish zarurdir. Ushbu temperaturani shixtaning kuydirish zonasida kirishi va 
chiqishida minimal deb qabul qilish mumkin. 
Ishlab chiqarish shartlari uchun CaCO
3
ning parchalanish tezligi katta 
axamiyatga ega. Parchalanish tezligini kuyidagi tenglama bilan aniqlash mumkin: 
lgR + 0,003145t = 3,3085 
R-parchalanish chegarasining surilish tezligi, sm/s; 

---

16 
t-temperatura, 
0
C. 
Gaz oqimi tezligi oshishi bilan parchalanish tezligi xam oshadi, chunki 
yoqilg‘i yonish jarayonining diffuziya jarayonlari va issiqlik uzatishlar tezlashadi. 
Shunday qilib, xulosa qilish mumkinki, CaCO
3
ning parchalanish tezligi 
asosan kuydirilayotgan materialning temperaturasiga bog‘liqdir. Xosil bo‘layotgan 
CaO ning strukturasi kuydirish temperaturasi bilan va shu temperaturaning ta’sir 
vaqtiga bog‘liqdir. Aktiv CaO yumshoq sharoitda, temperatura 1150
0
C bo‘lganda 
xosil bo‘ladi. Bunday yuqori temperaturada CaO ning rekristallizasiyasi boshlanadi
va uning zichligi oshgan xisobiga reaksion aktivligi keskin kamayadi. CaO ning 
aktivligini kamaytirmaslik uchun temperaturani 1200
0
C dan oshirish kerak emas. 
Yoqilg‘i to‘liq yonish uchun o‘choqing ichiga xisobga nisbatan ortiqcha miqdorda 
xavo beriladi. Bu xolda yoqilg‘i to‘liq yonish xisobiga issiqlik yo‘qotishiga yo‘l 
qo‘yilmaydi. Soda ishlab chiqarishda gaz tarkibida CO
2 
maksimal miqdorda bo‘lishi
kerak. Shuning uchun ortiqcha xavoning miqdori 5%-dan oshirilmaydi. 
Yoqilg‘i kulida SiO
2
, Al
2
O
3
va Fe
2
O
3
oksidlari bor. Bundan tashqari karbonat 
xomashyosida MgCO
3
va CaSO
4
moddalari bo‘lishi mumkin. 
Yuqoridagi moddalar bir biri bilan reaksiyaga kirishib, zararli eruvchan 
birikmalar xosil qiladilar: CaO

FeO -erish temperaturasi 1225
0
C, 2FeO

SiO
2
-
1065
0
C, CaO

FeO

2SiO
2
-1100
0
C. Bu moddalar zarar ballast xisoblanada, chunki 
ular bilan CaO ning bir qismi yo‘qoladi, MgO va CaSO
4
lar eritmasining massasini 
oshiradi. Xosil bo‘lgan suyuq faza CaO zarrachalari suv bilan reaksiyaga 
kirishmaydi, aktivsiz CaO ga aylanib qoladi. qolgan CaO faqat maydalangandan 
keyin suv bilan reaksiyaga kirishishi mumkin, qoplama buzilgandan keyin. Bundan 
tashqari ayrim CaO ning bo‘laklari bir biriga yoki o‘choq devoriga yopishishi 
mumkin va bu xolda normal xolatda kuydirish jarayoni o‘ta olmaydi. 
Temir va kremniy oksidlari xomashyo va yoqilg‘i kulida eng zarar 
qo‘shimchalar deb xisoblanadi. Temir oksidlari o‘choqning futerovkasini buzishi 
mumkin, chunki u futerovka tarkibidagi SiO
2
bilan reaksiyaga kirishadi. 
Karbonat xomashyo tarkibida MgCO
3 
mavjud. Bu modda xam kalsiy 
karbonatga o‘xshab, parchalanadi: 
MgCO
3 
→ MgO +CO
2
Ammo lekin, MgO ammiakni regenerasiya qilish uchun yaramaydi, chunki u 
SaO ga nisbatan suvda 200 marta sekin eriydi. 
MgO suyuq faza xosil bo‘lish temperaturasini pasaytiradi va shuning xisobiga 
o‘choqning futerovkasi ishdan chiqariladi. Yuqoridagi sabablarga ko‘ra MgO zarar 
ballast deb xisoblanadi.