Kimyo va kimyoviy texnologiya

 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

21 
Ma’ruza № 5. 
Mavzu: Absorbsiya jarayonining texnologiyasi. Ammoniylash jarayonining 
fizik-kimyo asoslari. 
Reja: 
1. Tozalangan rassolni ammoniylash. 
2. Ammoniylash jarayonining fizik-kimyoviy asoslari. 
3. Absorbsiya bo‘limining texnologik sxemasi. 
4. Absorbsiya jarayoni. 
 
Tayanch so’z va iboralar: Absorbsiya, ammiak oqimlari, gidratlangan, 
gidratlanmagan, dioksid uglerod, ammiak, karbonat ammoniy, gidroliz, ammiakning 
muvozanat bosimi. 
Soda ishlab chiqarishda ammiak HCO
3
-
ionlarini NH
4
HCO
3
va xlor ionlarini 
NH
4
Cl moddalar shaklida bog‘laydi: 
NaCl + NH
4
HCO
3 
= NaHCO
3 
+ NH
4
Cl 
Ammiak tayyor maxsulotning tarkibiga kirmaydi va xlorid ammoniydan 
regenerasiya bo‘lganidan keyin qayta ammoniylash jarayoniga qaytariladi. 
Ammiakning asosiy qismi (460 kg/t sodaga) distillyasiya bo‘limidan keladi. 
Ammiakning +olgan qismi (75 kg/t) karbonizasiya bo‘limi va 4 kg/t barabanli 
vakkum – filtr xavosi bilan keladi. Bu gazlar tarkibida ammiakdan tashqari dioksid 
uglerod va suv parlari mavjud. Masalan, distillyasiya gazlari bilan 1 t sodaga 260 kg 
CO
2
va 140 g suv parlari kelib tushadi, karbonizasiya gazlari bilan 70 kg CO
2
va 40 
kg suv parlari kelib tushadi.
Ammiak suvda issiqlik ajralib chiqishi bilan eridi: 
NH 
3
+ H
2
O = NH
4
OH + 35,2 kDj 
Gidratlangan va gidratlanmagan ammiaklar orasida muvozanat O‘rnatiladi: 
NH
3
e + H
2
Os = NH
4
OHe 
Ikkinchi tomonidan erigan gidratlanmagan dioksid uglerod gidratlanmagan 
erigan ammiak bilan reaksiyaga kirishadi: 
CO
2
e + 2NH
3
e = NH
2
COONN
4
e 
Bu reaksiya quyidagi pog‘onalar orqali amalga oshadi: 
NH
3 
+ CO
2 
= NH
2
COO 
-
+ N 
NH
3 
+ H
+ 
= NH
4
+
Xosil bo‘lgan karbamat ammoniy gidrolizga uchraydi: 
NH
2
COONH
4
p + H
2
Oc = NH
4
HCO
3
e + NH
3
e 
Ammoniylash jarayonida gaz fazadagi ammiakning muvozanatli bosimini 
quyidagi E.Ya. Turxanning tenglamasi bo‘yicha aniqlash mumkin: 

---

22 
c
N
n
T
P
NH




lg
/
1750
lg
3
N-titrlanayotgan ammiakning konsentrasiyasi; 
T-temperatura; 
K, n va s – eritmadagi CO
2
ning miqdoriga bog‘liq koeffisiyentlar. Rassol 
bilan NH
3
va CO
2
gazlar yutilishi murakkab sorbsion jarayonlar qatorida turadi. 
Ammiak yaxshi eriydigan gaz, uning absorbsiya tezligi yuqori bo‘lib, gazli 
plenka diffuzion qarshiligi bilan aniqlanadi. 
Dioksid uglerod yaxshi erimaydigan gaz, uning absorbsiya tezligi kam bo‘lib, 
suyuqli plenka qarshiligi bilan aniqlanadi. SO
2
gaz yutilishi ammiak boriligida 
qaytar kimyoviy reaksiya bilan murakkablashadi. Bundan tashqari, ammiak 
borligida SO
2
ning muvozanatli bosimi kamayadi. 
Ammiak va dioksid uglerodlardan tashqari absorbsiyaga suv parlari xam kelib 
tushadi. Suv parining muvozanatli bosimini A.G.Belopolskiy tenglamasi bo‘yicha 
aniqlash mumkin: 
])
[
]
[
5
,
1
]
[
82
,
0
1
(
2
3
0
2