Kimyo va kimyoviy texnologiya

 
 
Ma’ruza № 6. 
Mavzu: Karbonizasiya jarayonining fizik-kimyoviy asoslari. Karbonizasiya 
bo‘limining texnologik sxemasi. Asosiy mashina va qurilmalar. 
 
Reja: 
1. Karbonizasiya jarayonining fizik-kimyoviy asoslari 
2. Karbonizasiya bo‘limining texnologik sxemasi 
3. Karbonizasiya jarayoni. 
4. Asosiy mashina va qurilmalar 
 
Tayanch so’z va iboralar: Karbonizasiya, karbonizasion kolonna, dastlabki 
karbonizasiya, karbonizasion kolonnaning sovilish, natriy gidrokarbonat, 
karbonizasiya darajasi 
Karbonizasiya bo‘limida ammoniylashgan rassol bilan dioksid uglerod 
absorbsiya qilinadi va natriy gidrokarbonat cho‘ktiriladi. Bu jarayon quyidagi 
tenglama bo‘yicha o‘tadi: 
NaCl + NH
3 
+ CO
2 
+ H
2
O = NaHCO
3 
+ NH
4
Cl 
Ammoniylashgan rassol bilan absorbsiya qilingan SO
2
ning miqdori 
sistemaning karbonizasiya darajasi (R
s
) bilan baxolanadi. R
c
-bu yutilgan dioksid 
uglerod (qattiq fazadagi xam) miqdorining suyuq fazadagi ammiakning umumiy 
miqdoriga nisbati. Qattiq fazadagi CO
2
ning miqdori cho‘ktirilgan NaHCO
3
ga 
ekvivalentli bo‘ladi va eritmadagi bog‘langan ammiakning miqdori bilan aniqlanadi. 
Bu miqdor esa eritmadagi ammoniy xloridning bir qismiga (cho‘ktirilgan NaHCO
3
ga ekvivalentli) to‘g‘ri keladi. Bog‘langan ammiakning [NH
3
bug‘] miqdorini 
aniqlash uchun ammiakning umumiy miqdoridan to‘g‘ri titrlash kerak. To‘g‘ri titr 
eritmaning ishqorligini baxolaydi va bevosita eritmani xlorid kislota orqali titrlash 
bilan aniqlanadi. Sistemaning karbonizasiya darajasi quyidagi tenglama bo‘yicha 
aniqlanadi. 

---

29 
R
c
200% bo‘lganda, ya’ni 1.n.d. NH
3
ga 2 n.d. SO
2
to‘g‘ri kelgan xolda 
karbonat kislotaning barcha tuzlari gidrokarbonat xolda bo‘ladi. Bu xolatda asosiy 
reaksiyani quyidagicha yozish mumkin: 
NaCl + NH
4
HCO
3 
= NaHCO
3 
+ NH
4
Cl 
Ishlab chikarish sharoitida sistemaning karbonizasiya darajasi 18,7-19,9% ni 
tashkil etadi. 
Yuqoridagi reaksiya bo‘yicha moddalarning eruvchanligini P.P.Fedotyev 
o‘rganib chiqqan (CO
2
ning bosimi 1 at bo‘lgan). Bu bosimda karbonizasiya darajasi 
200% yetmaydi va shuning uchun P.P.Fedotyev olgan ma’lumotlar yetarli darajada 
aniq bo‘lmagan. 0-30
0
C temperatura intervalida NH
4
Cl va NaHCO
3
lar stabil tuzlar 
xolatida bo‘lgan. Demak, ko‘rsatilgan temperatura intervalida qattiq fazalar NaCl va 
NH
4
NCO
3
stabil xolatdi bo‘la olmaydi va boshqa stabil to‘rtlikka o‘tadilar (NaHCO
3
va NH
4
Cl). Shuning uchun reaksiyada qatnashayotgan 4 ta tuzlardan bir vaqtda 
stabil va 1 tasi stabilsiz bo‘lishi mumkin, ya’ni NaHCO
3
, NH
4
Cl, NH
4
HCO
3
yoki 
NaHCO
3
, NH
4
Cl va NaCl. 
Karbonizasiya bo‘limida eng muxim ko‘rsatkichlarda biri natriydan 
foydalanish koeffisiyenti (U
Na
). Natriydan foydalanish koeffisiyenti bu qattiq fazaga 
cho‘kib tushgan NaHCO
3
ning miqdorining boshlang‘ich NaCl miqdoriga nisbati: 
Temperatura oshishi bilan natriydan foydalanish koeffisiyenti oshib boradi. 
32
0
C temperaturada U
Na
maksimal miqdorga yetib boradi. 32
0
C dan temperatura 
oshishi bilan NaHCO
3
va NH
4
Cl tuzlariga tuyingan eritma xosil bo‘ladi. Bu 
tuzlarning eruvchanligiga binoan U